ارزيابي تنوع برخي از خصوصيات مورفولوژيكي و فعاليت آنتي‌اكسيداني اسانس جمعيت‌هاي خودرو گياه دارويي ،Heracleum persicum Desf. ex Fischerدر شمال غرب ايران

Evaluation of diversity in some morphological characteristics and essential oil antioxidant activity among of wild-growing populations of Golpar Heracleum persicum Desf. ex Fischer، from Northwest of Iran

گياه دارويي گلپر (Heracleum persicum)متعلق به تيره چتريان مي­باشدكه در طب سنتي به عنوان ادويه و طعم دهنده­ غذا، تهيه ترشي و همچنين ضد كرم، ضدنفخ، اشتها آور، مدر و مسكن استفاده مي­شود.به منظور اصلاح و اهلي­سازي اين گياه تنوع مورفولوژيكي هشت جمعيت از مناطق مختلف ايران (اهر، كليبر، مارميشو، سيلوانا، گردنه حيران، اسالم، آينالو، مشكين­ شهر) مورد مطالعه و ارزيابي قرار گرفت.در تنوع مورفولوژيك 16 صفت براي طبقه ­بندي جمعيت­ها بر اساس تجزيه خوشه­اي و تجزيه به مولفه­ هاي اصلي (PCA) ارزيابي شد. شاخص­ هاي فيتوشيميايي شامل درصد اسانس و فعاليت آنتي­ اكسيداني (روش­هاي DPPH و FRAP) نيز در جمعيت­ها ارزيابي شد. بدين منظور بذرهاي كاملاً رسيده گياه در مرداد ماه 1394 از رويشگاه ­هاي طبيعي آن جمع ­آوري گرديد و اسانس به روش تقطير با آب (دستگاه كلونجر) استخراج شد. نتايج تجزيه خوشه ­اي، هشت جمعيت را در سه گروه اصلي قرار داد. نتايج نشان داد كه بيشترين و كمترين درصد اسانس به ترتيب متعلق به رويشگاه آينالو و مشكين‌شهر (8/5 درصد) و سيلوانا (3 درصد) بود. همچنين بيشترين و كمترين فعاليت آنتي­اكسيداني به روش DPPH و FRAP به ترتيب متعلق به ژنوتيپ مشكين­ شهر وگردنه حيران با ميزان 09/67 درصد و 98/58(ميكرومول آهن بر گرم وزن خشك) و آينالو و اسالم با ميزان 30/47 درصد و 52/15 (ميكرومول آهن بر گرم وزن خشك) بودند. با توجه به اينكه جمعيت مشكين­ شهر داراي بيشترين تعداد چتر ، درصد اسانس و عملكرد آنتي اكسيداني بود، به عنوان ژنوتيپ برتر جهت انجام پروژه­ هاي اوليه اصلاحي و اهلي سازي و همچنين منبع با ارزش دارويي براي بازارهاي محلي معرفي مي ­شود.

Heracleum persicum Desf. Ex Fischer. Is belongs to Apiaceae family, which has been used as a spice and food flavor, pickles agent and anti-worm, carminative, appetizer, and diuretic properties in Iranian traditional medicine. Morphological variation among eight wild-growing populations of Heracleum persicum including Ahar, Kalibar, Marmishou, Silvana, Gardane hairan, Asalem, Aynalou, Meshkinshahr were studied in west North of Iran. In present work, 16 traits of this plant were applied for classifying samples by means of cluster and principal component analysis (PCA). Moreover phytochemical indices including essential oil (EO) % and antioxidant activity (DPPH and FRAP methods) were evaluated. The seed essential oil was obtained by water distillation (Clevenger apparatus), based on cluster analysis populations and were categorized in three groups. The results were showed that the highest and lowest percentage of essential oils was recorded in Aynalou and Meshkinshahr (5.8%) and Silvana (3 %) respectively. Also, the Maximum and the lowest antioxidant activity by DPPH and FRAP was belonged to Meshkinshahr and Gardaneheiran with 67.09% and 58.98 (μmol Fe++ /g DW) and Aynaloo and Asalem with 47.30 % and 15.52 (μmol Fe++ /g DW) respectively. Considering that the Meshkinshahr population with the highest antioxidant activity, maximum number of umbel and essential oil percentage, it was introduced as the elite genotype for priority projects of breeding and alsoas medicinally valuable source to local market consumption.