نسبت و رابطة خالق و مخلوق در انديشة علامه محمدتقي جعفري و آيت الله جوادي آملي

The Relation between the Creator and the Created in the Thought of Mohammad-Taqi Ja'fari and Abdollah Javadi Amoli

شايد بتوان مهم‌ترين بحث از مباحث كلام، فلسفه و عرفان نظري را بحث دربارة توحيد و حقيقت آن دانست. در اين زمينه ديدگاه‌ها و اختلاف‌نظرهاي بسياري ميان اهل كلام، فيلسوفان و عرفا وجود دارد كه در قالب نسبت و رابطة خالق و مخلوق به شرح هر يك مي‌پردازيم. محمدتقي جعفري و عبدالله جوادي آملي دو تن از انديشوران بزرگ معاصر هستند كه در آثار خود به ‌طور پراكنده به اين موضوع پرداخته‌اند. علامه جعفري در اين زمينه - يعني رابطة خالق و مخلوق - نقدها و اشكالات فراواني به ديدگاه وحدت وجود وارد كرده است. وي با نقد ديدگاه وحدت وجود به تباين خالق و مخلوق مي‌رسد و نسبت و رابطة حق‌تعالي با عالم را مانند رابطة فاعل با مصنوع مي‌داند، نه علت با معلول خود به معناي اصطلاحي آن. در مقابل، جوادي آملي با نگاه صدرايي به عالم و با باور به وحدت شخصي وجود، حقيقت وجود را همان ذات مقدس حق‌تعالي مي‌داند و قائل است كه او واحد است به وحدت شخصي و كثراتي كه به‌ نظر مي‌رسند، درواقع سايه‌هاي آن وجود واحدند كه خود حظي از وجود ندارند؛ يعني اتصاف ممكنات به وجود، اتصافي ذاتي و حقيقي نيست، بلكه بالعرض و مجازي است. در پايان ضمن طرح اشكال‌هاي ديدگاه‌‌هاي گفته‌شده، به اين نكته مي‌پردازيم كه پذيرش ديدگاه وحدت وجود، مجالي براي پاسخگويي به مهم‌ترين مسائل كلامي، از جمله جبر و اختيار، عقاب و ثواب و... نمي‌گذارد.

The discussion of monotheism and its reality may be considered the most important discussion in kalam, philosophy and theoretical ethics. There are many views and disagreements among theologians, philosophers and mystics in this regard which I will discuss them separately explaining the relation between the creator and the created. Mohammad-Taqi Ja'fari and Abdollah Javadi Amoli are two great contemporary scholars who have discussed this topic in different parts of their writings. Allameh Ja'fari poses various criticisms and questions on the relation between the creator and the created according to the idea of unity of being. Criticizing the view of unity of being, he concludes the creator and the created are heterogeneous and believes the relation between God and the universe is like the relation between the subject and the product not the relation between a cause and its effect, in its terminological meaning. Javadi Amoli, on the other hand, who believes the personal unity of being and has a Sadra'ian look at the world, believes the reality of being is the same as the Divine essence of God and says He is unit with particular unity and what seem to be plural are the shadows of that united being who do not [really] exist; in other words it is not an essential and real qualification to say possible beings exist; it is rather accidental and allegorical. Finally explaining the problems of the mentioned views, I will explain that accepting the idea of unity of being leaves no place for answering the most important theological questions such as compulsion and choice, reward and punishment and ….