كليدواژه :
قرآن , بينامتنيت , صائب , ژرار ژنت , تلميح
چكيده فارسي :
ژرار ژنت با طرح نظرية ترامتنيّت، فصلي تازه در نقد و مطالعة روابط بين متون گشوده است كه بينامتنيت يكي از زيرگونه‌هاي آن است. بر اساس اين الگوي بينامتني، روابط بين متون مي‌تواند به سه شكل صريح، غيرصريح و ضمني باشد. بن‌مايه‌هاي ديني برگرفته از قرآن بخش جدايي‌ناپذير شعر فارسي از آغازين دوران شكل‌گيري آن تا به امروز بوده است. به تعبير بينامتني، اين بن‌مايه‌ها از اصلي‌ترين زيرمتن‌هايي هستند كه در آفرينش آثار ادبي دخيل بودهاند. مباحث و مضامين قرآني علاوه بر اين‌كه في‌نفسه براي شاعران ارزشمند بودهاند، براي بيان انديشه‌ها و تفسيرهاي عرفاني، عاشقانه، عاميانه و حتي سياسي به كار رفته‌اند؛ با اين تفاوت كه در هر دوره، بخشي از اين رويكردها جلوة بيشتري يافته است. در غزل‌هاي صائب كه مي‌توان آن‌ها را دانشنامه موضوعات و مضامين مختلف دانست، حضور بن‌مايه‌هاي ديني بسيار چشم‌گير است. واژه‌ها، اصطلاحات، مباحث اعتقادي، اخلاقي، احكام شرعي و داستان‌ها از محوري‌ترين موضوعات قرآني راه‌يافته در غزل‌هاي اين شاعر بنام است. اين هم‌حضوري موجب غناي زباني، هنري و محتوايي اين سروده‌ها شده است. با توجه به گستره و نقش بسيار اين مضامين، كشف و تحليل آن‌ها، از منظر روابط بينامتني موجب درك و شناخت بهتري از شعر صائب مي‌شود. در اين پژوهش سعي شده است اين رابطه‌ها با شيوة توصيفي- تحليلي و بر اساس الگوي «بينامتني ژنت» توصيف و تحليل شوند. برآيند اين تحقيق نشان مي‌دهد كه صائب در زمينة «بينامتني صريح» بيشتر از واژگان و اصطلاحات و در حوزة «بينامتنيت ضمني» از انديشه‌ها، بينش‌ها و داستان‌هاي قرآني بهره برده است.
چكيده لاتين :
By introducing the theory of transtextuality, Gerard Genette opened a new chapter in the study of the relations between various texts, one category of which is intertextuality. According to intertextuality, the relationships between texts can be of three forms of explicit intertextuality, implicit intertextuality, and allusions. The religious motifs of the Qur'an have been an inseparable part of Persian poetry from its beginning. In intertextual terms, these Qur'anic motifs are among the main sub-texts influencing the creation of literary works. Qur'anic topics and concepts have not only been by themselves valuable for poets, but have been used to express mystical, romantic, folklore, and even political thoughts and interpretations. However, in any epoch only some of these approaches have been predominant. In Saib's ghazals, that can be considered as an encyclopedia of various subjects and themes, religious motifs are abundant. Words, terms, religious and moral topics, religious law, and stories are among the most important Qur'anic subjects existing in Saib's ghazals. This co-presence of Qur'anic themes and literary expression has provided the means for the literal, artistic and content richness of his poetry. Given the vast scope and the vital role of the abovementioned subjects, discovering and analyzing them from the perspective of intertextual relationships can lead us to a better grasp of his poetry. The present descriptive-analytical study tried to study these intertextual relations drawing on Genette's intertextuality. The results show that Saib has used words and terms in the field of “explicit intertextuality”, and Qur'anic ideas, insights and stories in the field of “implicit intertextuality”.
