بررسي مفهوم تشبيه و تنزيه از نگاه محيي الدين ابن عربي و تطبيق آن با فضاي نگارگري ايران (قرن 9 و 10 هجري)

A Study of the Concepts of Immanence and Transcendence according to Muhi Al-Din Ibn Arabi and Their Place in the Persian Painting Space (during 9th and 10th Hegira Century

مباني نظري حاكم بر نگارگري ايراني به واسطه انديشه اسلامي و تسليم شدن در برابر شريعت الهي، مشروط به تعبير خاصي از سنت تصويري بر پايه تجليات معنوي گرديده است. بدين علت نگارگر مسلمان در خلق نگاره هايش در نگرشي تنزيهي، هيچ گاه وجود حقّ را قصر نمي كند، بلكه با نگاهي تشبيهي، عالم نگاره را مجلايي از مجال الهي و مظهري از مظاهر حقّ سبحانه مي داند. لذا انگيزه اين نوشتار؛ بررسي مفهوم تشبيه و تنزيه در شيوه مصورسازي نگارگر ايراني، با تأكيد بر نگرش محيي الدين ابن عربي در خصوص معرفت شناسي اين دو واژه است. بر پايه يافته هاي تحقيق اعتقاد ابن عربي بر اين اصل مهم پي ريزي شده كه معرفت راستين بر پايه جمع ميان تشبيه و تنزيه شكل مي گيرد، همچنين سرّ تنزيه روي در اسم باطن حقّ دارد و سرّ تشبيه از احكام اسم ظاهر حقّ سبحانه است، بنابراين زوال حقّ از باطن و صورت هاي عالم، امكان پذير نيست و اين مفهوم به شيوا ترين بيان در قرآن آمده است و از آن جايي كه هنرمند مسلمان به تأسي از مفاهيم معنوي شريعت اسلامي و قرآن دست به آفرينش اثر هنري مي زند، و در نگاه ابن عربي قرآن و نگرش اسلامي حاصل اجتماع مفاهيم تشبيهي و تنزيهي است؛ لذا مي توان نتيجه گرفت: عناصر تصويري موجود در نگارگري ايراني _ اسلامي نيز، به گونه اي خاص زبان حقيقتي هستند كه در عرصه عمل هنرمند، مبدل به بياني جهت مصورسازي عالم دو بعدي در هيئت نور واحد مي شوند؛ كه صفات و نسبت هاي حقّ را به دور از هر گونه انديشه برابري كردن با آفرينش الهي؛ به عرصه ظهور مي رساند. روش تحقيق در اين نوشتار توصيفي _ تحليلي بوده، همچنين ابزار و شيوه هاي گردآوري اطلاعات در بردارنده جستجوي كتابخانه اي است.

The theoretical basics governing the Iranian miniature are conditioned on a special rendering of the imagery traditions based on spiritual manifestations due to the Islamic thoughts and submission to divine religion. For the same reason, Muslim miniaturist never misses in his or her creation of miniatures and adoption of transcendental attitudes the existence of God; rather, adopting an immanence-driven approach to the artwork, s/he knows the world of the miniature as a materialization of the divine instance and a demonstration of the praised God’s appearance. Thus, the present study aims at investigating the concepts of immanence and transcendence in miniaturist’s illustration style via underlining Muhi Al-Din Ibn Arabi’s approach as regards the epistemology of these two concepts. Based on the study findings, Ibn Arabi’s belief has been laid upon the underlying premise that the true knowledge depends upon an integration of immanence and transcendence. Moreover, the secret of transcendence lies in the name of the God’s nature and immanence’s secret stems from the verdicts of the apparent name of the praised God. So, the world of possibilities cannot be stripped in its interior and exterior from the God and the topic has been most eloquently expressed in the Holy Quran; and, because the Muslim artist in his or her resorting to the spiritual concepts of the Islamic and Quranic canonization tries to create an artwork and considering the idea that in Ibn Arabi’s perspective the Holy Quran and the Islamic attitude are the outcome of integration of the immanence and transcendence, it can be stated that the pictorial elements extant in Iranian miniature are as well specific kinds of a real language that have been converted to an expression of the two-dimensional illustration world being given the form of a single light in the practical arena by the artist. God’s characteristics and attributes are manifested in the miniature away from any thought of equalization to the divine creation. The present study has been carried out based on a descriptive-analytical method. The information has been collected through library research.