كليدواژه :
هندسه , عدد پنج , پنج ضلعي منتظم , نقوش هندسي و گره
چكيده فارسي :
يكي از اركان اساسي معماري و تزئينات دورهي اسلامي، استفاده از الگوهاي هندسي در قالب سطوح تزييني تحت عنوان "تزيينات هندسي" (گره‌ها) به منظور پوشش و فضاسازيِ بناهاي اسلامي، طي قرون مختلف ميباشد كه بدون توجه به علم هندسه، اعداد و رياضيات، ترسيم چنين گره‌هايي مقدور نمي‌باشد. يكي از اين اعداد مقدس كه نماد شكوفايي و زندگي بوده و همچنين به واسطهي مفهوم و هندسهي خويش، نقش مهمي در ساخت گره‌ها داشته است، عدد پنج ميباشد. از اين رو، مقالهي حاضر، درصدد بررسي مفهوم هندسه، كاربرد و ارتباط آن، با اعداد و رياضيات است. تا پس از بررسي عدد مقدس پنج، گره‌هايي را كه به واسطهي پنج ضلعي منتظم قابل ترسيم مي‌باشند، شناسايي كرده و نحوهي قرارگيري و ميزان حضور آلت‌هاي تزييني ديگر را در اين گره‌ها بيابد. در انتها، با بررسي آثار موجود در بناهاي اسلامي ايران، سعي در، يافت نمونه‌هاي موردي موفق از آن گره‌ها ميباشد. لذا باتوجه به هدف نهايي، اين مقاله به واسطهي بررسي‌هاي كتابخانه‌اي و به كمك منابع متعدد و مطالعهي اسناد خطي-تاريخي، با روش توصيفي-تحليلي، سعي در بازتاب هندسه و عدد پنج در نقوش هندسي اسلامي را دارد. نتايج حاصل از پژوهش نشان مي‌دهد كه مجموعاً حداقل 10 نوع گره داراي آلت پنج ضلعي منتظم وجود دارد. كه اين آلت به دليل زواياي كند خود، در هيچ يك از "گره‌هاي تند" حضور ندارد. بر خلاف زواياي كند پنج ضلعي منتظم، شاهد حضور آلت شمسهي تند 10، در دوگره، در كنار پنج ضلعي منتظم مي‌باشيم و در "گره تند و كند گيوه (موريانه)"، آلت شمسهي تند و شمسهي كند، بر خلاف عدم هماهنگي زواياي داخلي، به صورت همزمان در يك زمينه، قرار گرفته‌اند.
چكيده لاتين :
One of the fundamental pillars of architecture and Islamic period decorations is using geometric patterns in the form of decorative surfaces named “Geometric decoration” (girih) In order to cover and spacing the Islamic monuments through different ages That without paying attention to geometry science, numbers and mathematics, drawing such girihs is not possible. One of these holy numbers, which is a symbol of flourishing and life, and also due to its concept and geometry, has played a significant role in the construction of girihs, is the number five. Hence, the present paper seeks to study the concept of geometry and its application, its relation to numbers and mathematics. Upon examining the Holy Number five, it identifies girih that can be drawn through a regular pentagon, and find the positioning and presence rate of other decorative motifs in these girihs. Finally, by studying the works in the Islamic monuments of Iran, it tried to find successful examples of those girihs. Therefore, in view of the final goal, this paper, by means of library studies and with the help of various sources and the study of lineal-historical documents, has descriptive-historical, analytical methods trying to reflect geometry and number five in Islamic geometric designs. The results of the research show that there are at least 10 types of girihs with a regular pentagonal motif. Due to its slow angles, it is not present in any of the "sharp girih". Contrary to the slow pentagonal angles, we see the presence of the “sharp Shamse 10” motif in two girih, along with the regular pentagon and in the "slow and sharp girih of the Giveh (Mooryaneh)", the sharp and slow Shamse motif are placed simultaneously in the same context, in spite of the discordance of the inner angles.
