مفاهيم نمادين نقوش حيواني كاشي‌كاري گنبد الله‌ ورديخان از دوره صفويه در حرم مطهر رضوي

Symbolic Concepts of Animal Motifs Tiling the Allahverdi Khan Dome from the Safavid era in Razavi's Holy Shrine

حرم امام ‌‌رضا‌‌ (ع) كه مهم‌ترين جاذبه گردشگري مذهبي در ايران به‌‌ شمار مي‌آيد، بيش از ده قرن سابقه تاريخي دارد كه در زمان حيات حكومت‌هاي اسلامي به تزئينات گوناگون آراسته شده است و هر بخش آن گوياي هنر معماري دوران خاصي از تاريخ هنر اسلامي است. شخصيت‌ها و بزرگان در هر عصر به نوسازي و توسعه اين مكان مقدس پرداخته‌اند، ازجمله الله‌ورديخان، جنگجوي دلير و فرمانده نظامي عصر صفويه كه توجه خاصي به معماري اين دوران داشته و براي اعتلاي فرهنگ و تمدن ايران اقدامات فراواني انجام داده است كه با نگاهي به آثار برجاي‌مانده از وي در اصفهان (سي‌‌و‌‌سه‌‌‌پل)، شيراز (مدرسه ‌‌خان) و مشهد (گنبد الله‌‌ورديخان) به اين امر مي‌توان تأكيد نمود. اين بناي باشكوه، از زيباترين ابنيه حرم مطهر است كه آرتور پوپ در كتاب معماري ايران، آن را كامل‌ترين قسمت مرقد امام ‌‌رضا‌ (ع) مي‌داند. كاشي‌هاي معرق اين رواق مزين به كتيبه‌ها، نقوش حيواني، گياهي و هندسي است. بسياري از اين نقوش دربردارنده مفهومي هستند كه جايگاهي خاص در فرهنگ و ادبيات اين مرزوبوم دارند. در اين راستا، پژوهش حاضر به روش آمار توصيفي و تحليل محتوا، بر اساس مشاهدات ميداني و داده‌هاي كتابخانه‌اي انجام شده است كه از ميان 487 نقش موجود 9 گونه حيواني كه هركدام دنيايي مملو از راز و رمز است، بيشترين رقم متعلق به نقش پرنده (مرغ) است و پس‌ازآن به‌‌ترتيب قرقاول، طوطي، طاووس، مرغابي، اژدها، سيمرغ، آهو و مرغ بسم‌‌الله قرار دارند.

The history of the shrine of Imam Reza (AS), the most important attraction of religious tourism in Iran, dates back to more than ten centuries ago, which was decorated with various decorations during the Islamic states; and each section represents the art of architecture of the special era of Islamic art history. Characters and elders have been renovating and developing this scared place in every age. Allahverdi Khan, a brave warrior and military commander of Safavid era, paid special attention to the architecture of this era, and he has done a great deal to raise the culture and civilization of Iran; this can be emphasized by the culture and civilization of Iran; by looking at his remains in Esfahan (Si-o-se-pol), Shiraz (School of the Khan) an‎d Mashhad (Dome of Allahverdi Khan). This magnificent building is one of the most beautiful buildings in the holy shrine that Arthur Pope, in the book of Iranian architecture, considers the most complete part of the shrine of Imam Reza (AS). The mosaic tiles of this porch are decorated with inscriptions, animal motifs, plant, and geometric designs. Many of these motifs are conceptualized, which have a particular place in the culture and literature of this boundary. In this regard, the present study was conducted using descriptive and content analysis based on field observations and library data. Among the 487 roles in 9 species of animals, each of which is a world with full of mysteries, the highest number motifs include the motif of the bird (chicken) and then there are, respectively, pheasant, parrot, peacock, duck, dragon, simurgh, deer and Chicken Bismillah.