بررسي نحوﮤ گسترش طب نوين در جاﻣﻌﮥ عصر قاجار براساس نظرﻳﮥ پخش

Analyzing the Development of Modern Medicine in Qajar Era according to Diffusion Theory

نظرﻳﮥ پخش ازجمله نظريه‌هايي است كه موفق شده است علت‌هاي گسترش بيشترِ انقلاب‌هاي سياسي، اجتماعي، كشاورزي و فناوري را براساس مؤلفه‌هاي خويش توضيح دهد. در ايران اين نظريه بيشتر در حوﺿﮥ نحوﮤ تأثيرگذاري انقلاب اسلامي بر كشورهاي مسلمان ارزيابي شده و وارد حوزﮤ طبي نشده است. داده‌هاي اين نوشتار از منابع كتابخانه‌اي و تارنماهاي معتبر جمع‌آوري شده و به روش توصيفي‌ تحليلي بررسي و نقد شده است. هدف اين نوشتار پاسخ به اين پرسش است كه آيا نظرﻳﮥ پخش قدرت شرح و بيان نحوﮤ گسترش طب نوين در ايران عصر قاجار را دارد و اگر چنين است قابليت‌هاي توضيح آن به چه نحوي خواهد بود. براي پاسخ‌دهي فرض بر اين شد نظرﻳﮥ پخش تاكنون موفق شده است علت‌هاي گسترش بيشترِ انقلاب‌ها را در چارچوب مؤلفه‌هاي خويش قرار دهد؛ بنابراين قادر است تحولات پزشكي ايران را نيز توجيه كند. در ادامه عواملي نظير اطبا خارجي، اعزام دانشجو به خارج، مؤسسه‌هاي صحي و درماني، تأسيس دارالفنون‌ها، واكسيناسيون، قرنطينه و برخي عوامل ديگر در قالب سه نوع پخش جـابه‌جايي، سـلسله‌ مراتبي و سرايتي بررسي شدند؛ همچنين عواملي نظير مخالفت مردم و اطبا، كمبود بودجه، فقر، اطمينان‌ نداشتن به خارجي‌ها و برخي عوامل ديگر در حكم موانع در چارچوب نظرﻳﮥ يادشده ارزيابي و تحليل شدند. حاصل سخن، فرﺿﻴﮥ مدنظر را تأييد كرد.

Diffusion theory is one of the theories that can explain the causes of the spread of most political, social, agricultural and technological revolutions based on their components. In Iran, this theory is further evaluated in the basis of how the Islamic Revolution influences Muslim countries, but is not included in the field of medicine. The purpose of this descriptive-analytic paper, which is based on library resources and valid websites, is to answer this question: Has diffusion theory the power of explaining how the spread of modern medicine is in Iran during Qajar era? an‎d if so, how will it be explained? To answer the question, this hypothesis was presented: since diffusion theory has so far been able to expose the reasons for the spread of most revolutions within the framework of its components, it can justify medical developments in Iran. Further, factors such as: foreign security, sending students abroad, health and medical institutions, the establishment of educational institutions, vaccinations, quarantines and some other factors in the form of three types of diffusion relocation, hierarchical, and contagious, and factors such as: people with disabilities, lack of funds, poverty, uncertainty for foreigners and some other factors were considered as barriers within the framework of the above-mentioned theory. The result of this hypothesis is confirmed.