تحليل عملكرد دولت مركزي و حاكمان محلي آذربايجان در رويارويي با شورش شيخ‌ عبيدالله شمزيني (1297 و 1298ق/1880 و 1881م)

Analyzing Central Government and Local Azarbaijani Rulers’ Functionality in Confronting Sheikh Obeidollah Shamzini’s Rebellion (1289-1297AH/1880-1881 AC)

شورش شيخ‌ عبيدالله شمزيني، به‌ مثابه يكي از بحران‌هاي مهم سياسي‌ اجتماعي دورﮤ قاجار، از زواياي گوناگون شايان تأمل است. اين شورش در سطح عالي‌ترين مقام‌هاي حكومت ايران واكنش‌هايي در پي داشت. عمر شورش شيخ‌ عبيدالله كوتاه بود؛ ولي باتوجه به زمينه‌ها و ابعاد و پيامدهاي داخلي و خارجي آن، از وقايع مهم اواخر دوران ناصري محسوب مي‌شود. بررسي اسناد دورﮤ موضوع بحث نشان مي‌دهد براي ايران، مسائل مربوط به شيخ‌ عبيدالله بسيار مهم بود و ذهن دولتمردان قاجار را به خود مشغول كرده بود. اين نوشتار از زاوﻳﮥ تحليل عملكرد دولت مركزي و حاكمان محلي آذربايجان در رويارويي با شورش شيخ‌ عبيدالله شمزيني (1297 و 1298ق/1880 و 1881م)، به موضوع نگريسته و توصيف و تحليل رويدادها به روش كتابخانه‌اي و اسنادي انجام شده است. پرسش اصلي اين پژوهش آن است كه عملكرد نيروهاي نظامي كه براي مقابله با شورشگران به كار گرفته شد بر مهار بحران چه ﺗﺄثيري گذاشت. به‌ نظر مي‌رسد بخش عمده‌اي از ناكارآمدي حكومت در مديريت بحران شيخ‌ عبيدالله را بايد در ضعف عملكرد و مديريت غلط دولت مركزي و شخص ناصرالدين شاه قاجار، در مقام عالي‌ترين مدير بحران، دانست. تعامل ضعيف بين دولت مركزي با حكومت آذربايجان و ضعف ساختاري و كاركرد نادرست دستگاه‌هاي مرتبط، ازجمله قواي دولتي، از ديگر مؤلفه‌هاي ناكارآمدي در مديريت اين بحران است.

Sheikh Obeidollah Shamzini’s rebellion is considered as one of the most renowned political and social crises in Qajar Era, due to its being multi façade. This rebellion at the highest levels of government in Iran led to reactions. Although the life of Sheikh Obeidullah's rebellion was short, it was considered one of the most important events of the late Naseri Era, given its background and its internal and external dimensions. The examination of the documents of the period under discussion shows that the issue related to Sheikh Obeidullah was very important for Iran and the mind of the Qajar statesmen was involved. This article focuses on the issue of analyzing the performance of the central government and local rulers of Azerbaijan in confronting the rebellion of Sheikh Obeidollah Shamzini (1298-1297 AH / 1881-1880 AC) and describing and analyzing the events in a library and documentary way. The main question of this research is that, considering the use and function of the military forces used to deal with the insurgents, how did they influence the containment of the crisis? Here, it is assumed that deficiency on state part in this case is attributed to lack of organizational management and the king, Nasser al-Din Shah, himself in facing such events. The weak association between central government and ruling authorities in Azarbaijan, in addition to deficiency in organizational structure and management, and wrong conduct of affiliates constitute the failure in controlling these crises.