سپرده تعاوني (امتيازي) به عنوان نسل دوم فعاليت‌هاي قرض‌الحسنه

سپرده‌هاي امتيازي ـ كه از آن با تعابيري مانند سپرده‌هاي تعاوني، وام‌خواه يا چرخشي نيز ياد مي‌شود ـ نسل جديد فعاليت‌هاي قرض‌الحسنه در كشور محسوب مي‌شود كه مي‌تواند در كنار مدل‌هاي سنتي و نسل اول قرض‌الحسنه، دسترسي گروه‌هاي پايين و متوسط درآمدي به تأمين مالي را بهبود بخشد. پرسش اصلي اين تحقيق آن است كه مدل‌هاي عملياتي سپرده‌هاي امتيازي در چارچوب ضوابط شرعي در حوزه قرض‌الحسنه كدام است؟ مقاله به روش توصيفي و تحليل محتوا، به بررسي اين فرضيه مي‌پردازد كه سپرده‌ امتيازي در چارچوب فقه اماميه و قانون عمليات بانكي بدون ربا قابليت استفاده دارد. يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهد كه مي‌توان با استفاده از ظرفيت روايات و منابع فقهي دو مدل عملياتي «مدل قرض‌محور» و «مدل وكالت‌محور» جهت اجراي سپرده‌هاي امتيازي ارائه كرد. هر دو مدل از منظر فقه اماميه تأييد مي­شوند و امكان استفاده از آنها در نظام مالي كشور وجود دارد. با اين‌ حال الگوهاي مذكور از دو جهت با يكديگر تفاوت دارند: اولاً امتيازهاي تخصيص‌يافته به مشتريان در مدل قرض‌محور براي نهاد مالي تعهدآور نبوده و براي مشتري حق قانوني و شرعي ايجاد نمي‌كند؛ اما در مدل وكالت‌محور امتيازهاي داده‌شده براي نهاد مالي تعهدآور بوده و براي مشتريان نيز حق ايجاد مي‌كند. ثانياً در مدل قرض‌محور كارمزد بايد حداكثر به اندازه مزد كار (هزينه‌ها) تعيين شود؛ اما در مدل وكالت‌محور نهاد مالي مي‌تواند تحت اشراف نهاد ناظر (بانك مركزي) آن را كمتر يا بيشتر از هزينه‌ها تعيين كند.