كاربرد تحليل محتواي كيفي در استخراج تحليل‌هاي اجتماعيِ قرآن كريم: گزارشي تحليلي از روش يك تحقيق

The Application of Qualitative Content Analysis in Extracting Social Analyses of Quran: An Analytical Report on the Method of a Study

بررسي نقشي كه آموزه‌هاي اسلامي مي‌توانند در ارائة مفاهيم و گزاره‌ها و الگوهاي نظري به قلمرو علوم اجتماعي داشته باشند و همچنين روش‌هاي معتبر دستيابي به اين عناصر، دو محور شايان توجه، اما مورد غفلت، در بحث‌هاي پردامنة ناظر به جايگاه آموزه‌هاي اسلامي در علوم اجتماعي هستند. اين مقاله، در پي شناخت ظرفيتي كه (راهبرد تركيبي) تحليل محتواي كيفي براي استخراج تحليل‌هاي اجتماعي قرآن و تأمين روايي بين‌رشته‌اي تحليل‌ها دارد، كوشيده است اجزا، مراحل و ضوابط اجراي روش (و راهبرد) ياد شده و معيارهاي روايي و پايايي آن را، در كنار اقدام‌ها و تدبيرهايي ترسيم و معرفي كند كه در مسير به‌كارگيري آن در استخراج ديدگاه ها و تحليل‌هاي اجتماعيِ قرآن و اعتبار يافتن اين ديدگاهها و تحليل ها در علوم اسلامي و اجتماعي، اتخاذ شده‌اند. بدين شكل، اين مقاله، روش (و راهبرد) ياد شده را، به شكلي كاربردي، به تحقيقات بين­ رشته‌اي متن‌محور در علوم اسلامي و اجتماعي، معرفي مي‌كند. و نوعي دستورالعمل اجرايي را براي پژوهش هايي ارائه مي‌دهد كه در اين عرصه و، به‌ويژه، در راستاي استخراج ديدگاههاي اجتماعي متون مقدس اسلامي، طراحي و اجرا مي‌شوند

The investigation of the role which Islamic teachings can play in offering concepts, propositions and theoretical models in the realm of social sciences, as well as valid methods for achieving these elements are considered as two striking points, however, neglected in the extensive controversies concerning the status of Islamic doctrine in social sciences. The present paper, seeking to recognize the capacity (the combined strategy of) qualitative content analysis has brought for extracting social analyses of Quran and providing interdisciplinary validity of these analyses has tried to outline and present the components, processes and conditions for the implementation of the pre-mentioned method (and strategy) and the criteria for its validity, authenticity and reliability along with the measures and proceedings which have been adopted in the path to utilizing it in the studying and analysis of Quran's social approaches and making sense and validation of this type of analysis in Islamic sciences. Thus, this research paper besides proposing this method (and strategy) in a practical form, as an interdisciplinary and text-based research in Islamic and social sciences, brings forward a type of executive instruction for the researches which are designed, generated and manipulated in this field, specifically for the inferences of social perspectives of sacred texts of Islam