مطالعه موردپژوهانه مواجهه منطق ارسطويي در تحليل احكام، خواص و قواعد استنتاجي مربوط به نسبت

A case study of how Aristotelian logic analyzes features of relation and its rules of inference

توجه منطق ­دانان مسلمان به نسبت و ارائه تحليل منطقي از احكام و خواص آن، و به­كارگيري قواعد استنتاجي متضمن نسبت امري مسلم به­ نظر مي ­رسد؛ اما رهيافت آنها در يك سطح نبوده است. منطق­ دانان در تبيين و تحليل منطق ارسطويى به ­علت عدم توجه به تمايز بين قضاياى متضمن نسبت و قضاياى متضمن مفاهيم نفسى دچار نوعي ناسازگارى بوده ­اند؛ يعنى اگرچه ظاهراً منطق ارسطويى بر تحليل موضوع محمولي از قضيه استوار است و احكام، خواص و قواعد نسبت تحت عنوان بخش مستقلى تعريف و تحليل نشده ­اند، ولى بسيارى از مباحث منطقى بنحوى بر خواص و قواعد نسبت مبتنى است، اما به علت محصور بودن در ضوابط منطق ارسطويي، بحث از نسبت چندان تعمق نيافته است. لذا در منطق سنتى، قواعد استنتاجى مبتنى بر نسبت فداى اين ناسازگارى شده است. براين­اساس شكار مستقيم آراء و نظريات آنها در اين­باره ممكن نيست. در واقع منطق ارسطويي در مواضعي با مشكل بحث از نسبت روبرو بوده، اما اين رويارويي صريح نبوده است. از جمله آنها مي ­توان از احكام و لوازم نسب اربعه، تحليل و تبيين عكس مستوى سالبه كلى، تحليل قياس اقترانى حملى شكل اول، چاره­ جويي در قياس مساوات، و تبيين مأخذ اول و مأخذ ثانى نام برد.

Relation and logical analysis of its features and rules of inference were one of the logical concerns of Muslim logicians; though each one has different approaches. Not considering the distinction between propositions containing relations and propositions containing categorical concepts has caused some inconsistency in their logical text; that is although Aristotelian logic focuses only on subject-predicate structure of sentences and has not a separate analysis for relations, however, obviously its importance were not neglected. So the inferential rules of relations has not developed in Aristotelian logic due to this inconsistency and it is not easy to capture the Muslim logician`s idea about it. Nevertheless this thread of thought could be found in analysis of Four-fold Relations, conversion of universal negative propositions, the first figure of syllogism, Equality Syllogism and essential and non-essential middle term.