تعيين تناسب مرتع براي چراي دام با استفاده از مدل ارزيابي چند معياره (مطالعه موردي: مراتع منطقه حفاظت شده جهان نما)

Determining rangeland suitability for livestock grazing using multi-criteria evaluation model (Case study: Jahan-Nama protected area rangelands)

عوامل متعددي در تخريب مرتع نقش دارند كه چراي دام يكي از مهمترين عوامل آن مي­باشد. حذف دام از مرتع به دليل پيامدهاي اجتماعي راهكار مناسبي نيست، بلكه استفاده از مرتع بر اساس توان واقعي كه منجر به بهره برداري پايدار مي­گردد، بهترين راهكار موجود است. در اين راستا، در اين مقاله يك مدل چند معياره ارزيابي تعيين توان عرصه براي چراي دام پيشنهاد شده است كه شامل مراحل انتخاب هدف، انتخاب معيارها و زير معيارها، استاندارد سازي، وزن دهي و تركيب معيارها و زير معيارها مي­شود. در اين مدل معيارهاي مختلف از جمله اقليم، توپوگرافي، خاك، منابع، عوامل حفاظتي و دسترسي مد نظر قرار گرفته و توسط متخصصين مرتع با استفاده از روش تحليل سلسله مراتبي وزن دهي گرديد. مدل پيشنهاد شده در مراتع ييلاقي منطقه جهان نما استان گلستان مورد آزمون قرار گرفت. نتايج تحليل سلسله مراتبي نشان داد مهمترين عامل تعيين كننده مناطق مناسب چراي دام، علوفه در دسترس، فاصله از منابع آب و دسترسي به منطقه است. نتايج ارزيابي مرتع مورد مطالعه نشان داد تيپ گياهي Astragalus-Stipa-Onobrychis داراي بيشترين سطح قرار گرفته در كلاس تناسب زياد و تيپ Artemisia-Bromus-Cousinia كمترين مساحت قرار گرفته در كلاس تناسب زياد را دارا بود. بيشترين درصد مساحت مربوط به كلاس بدون تناسب نيز به تيپ Artemisia-Stipa-Festuca با 22/62 درصد تعلق داشت. ارزيابي صورت گرفته نشان داد 2053 هكتار از وسعت منطقه مورد مطالعه داراي توان بالا براي چراي دام است و همچنين 4741 هكتار نيز بدون تناسب بود. به طور كلي مدل ارائه شده در اين مطالعه با در نظر گرفتن تمامي ملاحظات حفاظتي، بهترين مناطق چراي دام را تعيين نمود كه مي‌تواند در برنامه ريزي بهره برداري پايدار مرتع مورد استفاده قرار گيرد.

Severe grazing may lead to degradation of rangeland ecosystems. Grazing exclusion cannot be considered as an appropriate management practice in all rangeland ecosystems because of its social consequences. This study aimed to evaluate rangeland suitability for livestock grazing using a multi-criteria approach. We selected and weighted various criteria including climate, topography, soil, resources, conservational parameters, and accessibility using Analytical Hierarchical Process (AHP). The proposed model was tested in summer rangelands of Jahan-Nama protected area in Golestan Province. Available forage, distance to water resources and accessibility were identified as the most to least important factors to specify appropriate places for grazing respectively. According to the results, Astragalus-Stipa-Onobrychis and Artemisia-Bromus-Cousinia vegetation types had the highest and smallest “high suitability” class for grazing respectively. Results indicated that 62.22% of Artemisia-Stipa-Festuca vegetation type had “unsuitable” class for grazing. The result also showed that 2053 ha of the study area had “high-suitability” class and 4741 ha fell in “unsuitable-class” for grazing purposes. This method has good potential to locate appropriate places for grazing and can be used for sustainable utilization planning in rangelands.