مقايسه عملكرد مراتع با دو روش تحليل عملكرد چشم‌انداز و سلامت مرتع (مطالعه موردي: مراتع ميدانك، شهرستان فريدونشهر)

Comparing rangeland functions using landscape function analysis and rangeland health (Case study: Meidanak rangelands, Fereidoonshar)

شناسايي روش مناسب براي ارزيابي عملكرد مراتع به تشخيص ميزان تخريب و تفسير چگونگي تغييرات كمك مي­كند. هدف اين مطالعه، تعيين شاخص­هاي ساختاري و ويژگي­هاي عملكردي مراتع وضعيت­هاي مختلف سلامت با استفاده از روش تحليل عملكرد چشم­انداز (Landscape Function Analysis) بود. با استفاده از روش نمونه‌برداري تصادفي طبقه‌بندي‌شده بر مبناي فاصله از روستا و فشار چرايي، تعداد 4 مكان مرتعي شامل يك مرتع قرق شده (منطقه مرجع) و سه مرتع با شدت­هاي مختلف چرا در منطقه ميدانك، شهرستان فريدونشهر انتخاب گرديد. در هر مكان مرتعي كاربرگ­هاي ارزيابي سلامت مرتع براساس انحراف از منطقه مرجع اكولوژيك در خردادماه سال 1394 تكميل گرديد. ابتدا توان رويشگاه در منطقه مرجع بررسي، سپس درجه انحراف 17 شاخص سلامت مرتع در قالب سه ويژگي پايداري خاك و رويشگاه، عملكرد هيدرولوژيك و سلامت موجودات زنده نسبت به اين منطقه امتيازدهي شد. در هر مكان مرتعي تعداد 9 ترانسكت 30 متري به‌طور تصادفي در جهت شيب غالب منطقه مستقر و انواع لكه­هاي اكولوژيك موجود شناسايي و طول، عرض و فضاي بين لكه­ها ثبت گرديد. همچنين، در هر نوع لكه اكولوژيك واقع در هر ترانسكت با 3 تكرار تعداد 11 شاخص خاك سطحي طبق دستورالعمل روش LFA امتيازدهي و ويژگي­هاي عملكردي خاك سطحي در اين مناطق تعيين گرديد. در روش سلامت مرتع، طبقه نهايي سلامت در مكان مرتعي با شدت چرايي سبك «سالم» ارزيابي شد. ميزان انحراف شاخص­هاي سلامت مرتع در مكان مرتعي با شدت چراي متوسط نسبت به منطقه مرجع در طبقه متوسط بود و درجه سلامت نهايي آن «در معرض خطر» ارزيابي شد. در مكان مرتعي با چراي شديد، درجه انحراف اغلب شاخص­ها از منطقه مرجع در طبقه حاد تا نسبتاً حاد بود كه سلامت نهايي اين مرتع «ناسالم» ارزيابي گرديد. براساس نتايج، اكثر ويژگي­هاي ساختاري (طول لكه­ها، سطح كل لكه، شاخص سطح لكه، درصد پوشش و درصد خاك لخت) و عملكردي (پايداري خاك، نفوذپذيري و چرخه مواد غذايي) بين مراتع با وضعيت‌هاي «سالم و ناسالم» تفاوت معني‌داري داشتند (%5 = α) اما بين وضعيت­ سلامت مراتع در معرض خطر با مراتع سالم و ناسالم تفاوت معني‌داري مشاهده نشد. مطالعه اخير نشان داد كه نوع مديريت به‌طور قابل ‌ملاحظه‌اي بر عملكرد سطحي خاك و وضعيت سلامت مرتع تأثير دارد.

Identifying the most appropriate method to assess the functional status of rangelands can assist managers to evaluate degradation and appropriately interpret changes in the ecosystems. This study aimed to determine the structure and function characteristics of range places with various range health classes using Landscape Function Analysis (LFA). A stratified random sampling method was used based on distance from villages and watering points to select four range places, including grazing excluded area (as reference) and three range places with various grazing intensities in Meidanak, Fereidoonshar, Isfahan. Range health status was assessed in the reference area and the variations of the 17 measured indicators in each range places from reference area condition were used to obtain three ecosystem function indices including soil and site stability, hydrologic function, and integrity of the biotic community of each range place in May 2015. Nine transects with 30 m length were established randomly in each range place along the overall slope. The length and width of all the ecological patch types and the length of inter-patch were measured along the established transects. Eleven soil surface indicators with three replications were measured in each patch and inter-patch areas to calculate the stability, infiltration and nutrient cycling of the range places. According to the results, range health conditions of range places with low, moderate and high grazing pressure were assessed as "healthy", “at risk” and "unhealthy", respectively. Although most of the structural indices (patch length, total patch area, patch area index, cover percentage, and bare soil percentage) and functional indices (stability, infiltration and nutrient cycling) in "health" and "unhealthy" range places sites varied significantly (α = 5%), these indices did not differ significantly between "at risk" with "unhealthy" and "healthy" range places. The results of this study highlighted the influence of grazing management on soil surface function and range health status.