بررسي گياه درماني بومي و اولويت‌بندي كسب و كارهاي مرتبط با گياهان دارويي در مراتع چهارباغ استان گلستان

Ethnopharmacology and prioritizing enterprises related to medicinal plants in Chaharbagh rangelands, Golestan province

با توجه به توانمندي­هاي طبيعي استان گلستان براي توليد گياهان دارويي، مي­توان با آشنا كردن هر چه بيشتر جوامع محلي با گياهان دارويي و خواص درماني آنها، زمينه را حداقل براي گسترش بازار داخلي فراهم كرد. در تحقيق حاضر سعي بر آن است كه خواص و نحوه استفاده محلي گياهان دارويي مراتع چهارباغ و كسب و كارهاي مرتبط با آن بررسي شود. پس از شناسايي مهم‌ترين گياهان دارويي با پرسش از جوامع محلي، كسب و كارهاي مرتبط با گياهان دارويي با نظرسنجي از صاحب‌نظران گياهان دارويي و كارشناسان منابع طبيعي به تعداد 65 نفر به روش نمونه­گيري هدفمند اولويت‌بندي شد. ابزار گردآوري داده­ها، پرسشنامه‌هاي باز و مصاحبه است. سوالات مورد نياز از طريق مطالعات اكتشافي و رويكرد تحليل محتوا در دو سطح به صورت سلسله مراتبي تدوين و ملاك عمل قرار داده شد. روايي پرسشنامه براساس نظر جمعي از صاحب‌نظران و استادان مجرب و پايايي آن بر اساس محاسبه آزمون آلفاي كرونباخ در محيط نرم‌افزار SPSS23 انجام شد. از طريق فرآيند تحليل سلسله مراتبي (AHP) بر اساس وزن­دهي، كسب و كارهاي گياهان دارويي در محيط نرم­افزار EXPERT CHOICE اولويت­بندي شد. امتيازدهي به هر يك از سوالات پرسشنامه در هر سطح در قالب مقياس طيفي ليكرت انجام شد. تعداد 9 گونه­ مهم دارويي شناسايي شد و مهم‌ترين كسب و كار در سطح اول، توليدي-خدماتي (با وزن نسبي 416/0) و فرآوري اوليه (با وزن نسبي 231/0) است. ساير كسب و كارهاي مهم به‌ترتيب عبارتند از بازاريابي (با وزن نسبي 270/0)، كاشت (با وزن نسبي 200/0)، پودر، بسته‌بندي (با وزن نسبي 282/0) و توليد دمنوش (با وزن نسبي 252/0) معرفي شد. با توجه به امكان­پذيري و ضرورت بالاي كارگاه­هاي عرق گيري، بسته­بندي و خشك كردن گياهان دارويي از قبيل پونه و آويشن در منطقه، پيشنهاد مي‌شود نسبت به آموزش و ترويج كشت آن اقدام شود. همچنين با توجه به اهميت چندمنظوره بودن طرح­هاي مرتعداري در راستاي معيشت پايدار، توصيه مي­شود بهره‌برداران مراتع در اراضي داراي قابليت توليد گياهان دارويي و با رعايت ضوابط و شرايط، اقدام به پرورش آنها نمايند.

There is a good potential in medicinal plants production in Golestan province due to its capabilities. This study aimed to identify medicinal plants uses and prioritize the enterprises related to them in Chaharbagh rangelands - Golestan province. A qualitative method including depth interviews and questionnaire with local communities and experts of medicinal plants were used to conduct this research. The purposeful sampling method was used to complete questioners from 65 people. Questionnaires were designed based on the results of the qualitative step and literature review. Exploratory studies and content analysis in two hierarchical levels were used to extract the questions. The validity of questionnaires was confirmed by a panel of experts and its reliability was tested by Cronbach alpha coefficient using SPSS23 software. The relative weight of the given scores calculated by Expert Choice software. The scores of questions were ranked based on the Likert scale at each level. Results showed that there are nine important medicinal plants in Chaharbagh rangelands and the most important priority of related enterprises was business of production and services (relative weight 0.42) and initial processing of medicinal plants (relative weight of 0.23) at first level. The other identified enterprises were marketing (relative weight of 0.27), planting (relative weight of 0.2), powder, and packaging of medicinal plants (relative weight of 0.28) and making tea bag by medicinal plants (relative weight of 0.25). Although extraction, packaging, and drying of medicinal plants such as Mentha spp, and Thyme have a high capacity for producing various enterprises, the locals are required to be trained for these purposes. It is reccomended that range managers initiate cultivation of medicinal plants in the rangelands to create additional alternative livelihoods.