تجربۀ معناي مكان فضاي شهري: كاربرد تحليل محتواي كيفي در كشف معناي «باغ فردوس»

The Experience of the Meaning of Place in Urban Spaces: Using Qualitative Content Analysis to Define the Meaning of Bagh-e Ferdows

يكسان شدن و بي‌هويتي فضاهاي شهري معاصر، پديدۀ بي‌مكاني را به معضل اصلي فضاي شهري تبديل كرده است كه اين مسئله مي‌تواند حاصل اصلي بي‌توجهي به مقولۀ معنا در فضاهاي شهري باشد. به‌دليل ساخت‌وسازهاي پرسرعت، با تغيير در فضاهاي شهري معاصر ايران، خلق معنا كه از عوامل سرزندگي فضاهاي شهري است، دچار چالش شده است. لذا شناخت عوامل درك معنا در اولويت امر طراحي قرار مي‌گيرد. اين پژوهش با رويكرد كيفي، در پي كشف «معناي مكان» در فضاهاي شهري سرزنده است. مورد پژوهي اين مطالعه «باغ فردوس» است كه به‌عنوان فضاي شهري سرزنده، تجربه درك معناي محيط را براي مخاطبان فراهم آورده است. در اين راستا تجربه معناي «باغ فردوس» با اتكا بر روش «تحليل محتوا» و تفسير و تحليل مصاحبه‌هاي عميق شركت‌كنندگان از تجربۀ شخصي‌شان در مواجه با مكان تاريخي استخراج‌شده است. بيست نفر از مراجعه‌كنندگان كه به‌طور مرتب از اين فضا بهره جسته‌اند، به‌طور تصادفي انتخاب ‌شده‌اند و جمع‌آوري داده‌ها به روش مصاحبه تا اشباع نظري ادامه يافته است. در ادامه داده‌هاي جمع‌آوري‌شده به روش تحليل محتواي كيفي مورد تجزيه‌وتحليل قرار گرفتند. بر اساس نتايج اين پژوهش، چهار بعد اصلي در تجربه و ادراك معناي فضاهاي شهري تاريخي تأثيرگذارند: «طبيعي بودن»، «تعاملات اجتماعي‌فرهنگي»، «اصالت معماري» و «تاريخ‌مندي». اين عوامل در ايجاد و تجربۀ معناي صريح و ضمني مكان باغ فردوس در ذهن مخاطبان فضا، تأثيرگذار بوده است. ارتقاي اين چهار عامل و تعميم آن به ساير مكان‌هاي تاريخي با توجه به ويژگي‌هاي كالبدي، فعاليت‌ها و تصورات موجود، مي‌تواند در طراحي و برنامه‌ريزي شهري مورد توجه قرار گيرد تا بتواند به خلق مكان‌هاي شهري موفق از يك ‌سو و از سوي ديگر، ارائۀ راهكار براي حفظ و برجسته‌نمايي معاني موجود در فضاهاي شهري تاريخي و باززنده‌سازي اين مكان‌ها در عصر مكان‌سازي كمك نمايد.

“Placelessness” has emerged as the main issue in urban spaces following the standardization and the lack of identity of contemporary urban spaces. It can be said that placelessness occurs when a place loses its meaning. Therefore, the creation of meaning which is an essential feature of the vitality of urban spaces has become a challenge in the design of contemporary Iranian urban spaces, and thus factors contributing to the understanding of the meaning of places should be prioritized. This qualitative study aims to uncover the meaning of place in urban spaces. The case presented is Bagh-e Ferdows, which is a vital, historic urban space in Tehran. The experiences of twenty frequent visitors of “Bagh-e Ferdows” were collected and analyzed using the content analysis method. Participants were selected randomly and data collection was done using semi-structured interviews up until theoretical saturation. The data was then analyzed using qualitative content analysis. According to the results, four main themes emerged which influence the experience of place and understanding of the meaning of historic urban spaces, namely, naturalness, socio-cultural interactions, architectural authenticity, and historical significance. Study results indicated that these four elements were associated with the visitors’ understandings of both the explicit and implicit meaning of Bagh-e Ferdows. This theoretical model shows that the improvement of these four themes through urban design and planning interventions in other historical places, according to the attributes of each place, can lead to create successful urban places and to provide more vital and attractive public places within the place-making approach.