نقش تدابير اقليمي مبتني بر جابه‌جايي فصلي در طب سنتي بر سلامت انسان و تأثير آن بر شكلگيري سازمان فضايي معماري مسكوني سنتي ايران

The Impacts of Climatic (Seasonality) Strategies on Human Health in Traditional Medicine, and on the Spatial Organization of Traditional Residential Architecture

هدف از انجام اين تحقيق، واكاوي خاستگاه دانش اقليمي معماران سنتي و يافتن نقش مباني طبي تدابير اقليمي مبتني بر جابه‌جايي فصلي، به‌مثابۀ رفتار تنظيم‌كنندۀ شرايط محيطي بر سلامت انسان و شكلگيري سازمان فضايي معماري مسكوني چهار اقليم ايران با تكيه بر مباني طبي است. روش تحقيق در بخش گردآوري اطلاعات، تفسيري‌تاريخي و در حوزۀ شواهد مصداقي، موردپژوهي و تطبيقي‌تحليلي و در بخش تحليل اطلاعات، كيفي است. يافتههاي تحقيق نشان ميدهند مباني طبي طراحي اقليمي مبتني بر جابه‌جايي فصلي، بر ويژگيهايي همچون مكانيابي، تنظيم زماني، تنظيم طبقات ارتفاعي و جهتگيري فضا اشاره دارد. مجموع تحليلها حكايت از آن دارد كه سازمان فضايي 18 خانۀ بررسي‌شده در چهار اقليم ايران در سلسله‌مراتبي از طراحي اقليمي متناسب با مطالعات اقليمي پزشكان، به‌عنوان بخشي از آگاهي اجتماعي زمانه، كه يكي از معيارهاي شكلدهندۀ سازمان فضايي خانههاي سنتي در گذشته بوده، شكل گرفته است و با مباني طبي طراحي اقليمي مبتني بر جابه‌جايي فصلي در طب هماهنگي دارد. نحوۀ انجام جابه‌جايي فصلي درون‌خانهاي به دو عامل زمان و مكان جابه‌جايي فصلي كه در مباني طبي به آن‌ها اشاره شده وابسته بوده و در سازمان فضايي خانهها اثرگذار بوده است و بهصورت دووجهي و تكوجهي درونگرا، تكوجهي برونگرا، فصلي، روزانه و شبانه، عمودي و افقي در محور آسمان (بام، بالاخانه، پايين خانه، زيرزمين) و محور زمين (جلوسرا، عقب سرا) انجام ميگرفته است. در اين ميان، جابه‌جايي فصلي، به‌عنوان شيوۀ زندگي اقليمي و درمان اقليمي، و جابه‌جايي فصلي درون‌خانهاي، به‌عنوان يك راهكار مناسب اقليمي، ميتواند در جهت حفظ سلامت، بهرهمندي از عناصر اقليمي پايدار و دستيابي به آسايش حرارتي در خانههاي معاصر امروزي استفاده شود.

The aim of this study is to investigate the climatic knowledge of traditional architects and find the role of medical principles of climate-responsive design based on seasonal displacement (as environmental behavior) on human health and on the spatial organization of residential architecture in the four climate types of Iran. Data was collected using an interpretative-historical method; case studies were done using an analytical-comparative method, and data analysis was performed using a qualitative method. The research findings show that medical principles behind seasonal architecture include factors such as location, time, elevation, and orientation of spaces. A general conclusion drawn from the analysis of spatial organization in 18 houses surveyed in the four regions of Iran shows that the houses fall within a hierarchy of climate-responsive design according to the collective medical-climatic knowledge of their time. Hence, their design is in agreement with the medical principles of seasonality. Displacement inside the house depended on time and place according to medical principles which affected the spatial organization of houses. This concept was manifested in the form of introvert double-sided or single-sided, extrovert single-sided, seasonal, diurnal, vertical (along the axis of the sky, i.e., roof, upper part, lower part, underground) and horizontal displacement (front and back parts). As a result, choosing a climate-responsive lifestyle and treatment style based on seasonal displacement shows to maintain health and ensure a sustainable climatic design and thermal comfort for contemporary houses.