استقلال ذاتي يا عدم استقلال ذاتي اخلاق از دين، بررسي ديدگاه كانت و علامه طباطبائي

Inherent Independence or Dependence of Ethics from Religion: An Examination of the Viewpoints of Kant and Allamah Tabataba'i

در جستار پيش‌رو در صدديم با تبيين استقلال ذاتي اخلاق، رابطۀ آن را با دين بيان و با بررسي آموزه‌هاي اخلاقي كانت و علامه طباطبايي موضع اين دو انديشمند را در ذيل اين مسئله بيان كنيم. مبحث اخلاق و ارتباط آن با دين ارتباط وثيقي با مبحث ارزش‌شناسي گزاره‌هاي اخلاقي و كاركرد عقل عملي دارد. لذا بحث در باب يكي بدون پرداختن به ديگري عقيم خواهد بود. در اين جستار نيز پس از تبيين كوتاهي پيرامون موضع و ساختارهاي اساسي معرفت‌شناسي كانت و علامه طباطبايي دربارۀ احكام اخلاقي، مهم‌ترين ديدگاه‌هاي اين دو انديشمند در بحث استقلال اخلاق از دين بررسي خواهد شد. در ادامه با بيان محورهاي اشتراك و افتراق اين دو انديشمند، نشان داده مي‌شود كه بسته به معناي ذاتي در احكام اخلاقي، مي‌توان اين دو را قائل به استقلال ذاتي اخلاق از دين دانست، زيرا هر دو انديشمند برآن هستند كه عقل عملي با معيارهاي عقلاني خود مي‌تواند خوبي و بدي اعمال را تشخيص دهد؛ در عين حال عقل به‌منزلۀ منبع اصلي شناخت احكام ارزشي، گاه به نقش تكميل‌گر دين نيز محتاج است. در پايان به چند كاستي در ديدگاه كانت اشاره شده كه ديدگاه علامه طباطبايي مصون از آنهاست.

The article at hand aims at specifying the inherent independence of ethics from religion and showing the relationship between the two in line with examining the ethical teachings of Kant and Allamah Tabataba'I, so as to disclose the stances of these two thinkers toward the foregoing issue. The discussion of ethics and its relationship with religion has a strong relationship with the discussion of the axiology of ethical propositions and the functions of practical reason. Therefore, the discussion on each one without addressing the other one will be fruitless. This article first provides a brief explanation of the stances and main epistemological structures of Kant and Allamah Tabataba'i toward ethical rulings and then investigates the main viewpoints of these two thinkers toward the independence of ethics from religion. Next, the commonalities and discrepancies of the views of the two thinkers are used to show that based on the inherent meaning of ethical rulings, we might consider the two as believing in the inherent independence of ethics from religion, since both deem that practical reason – with its intellectual criteria – can identify the goodness and badness of deeds. Meanwhile, as the main source for the recognition of value-related rulings, reason is sometimes in need of the complementing role of religion. At the end, some shortcomings of Kant's viewpoint are discussed that are not witnessed in the viewpoint of Allamah Tabataba'i.