بازانديشي در تقريرهاي مختلف از راز تسبيح كائنات

A Reflection on Different Expositions about the Secret of the Praise by the Creatures

آيات و روايات بسياري بر اين مطلب دلالت دارند كه هر آنچه در كائنات است، از ذوي‌العقول و غير آن، تسبيح‌گوي خداوند متعال بوده و هستند. اين ظهور يا تصريح، در تاريخ انديشۀ اسلامي شرح و بسط‌هاي مختلفي را موجب شده است. عارفان، فيلسوفان و متكلمان و نيز مفسران و محدثان هر يك بر اساس مباني و مشارب خاص خود، به تبيين اين موضوع پرداخته‌اند. آنچه در اين نوشتار مي‌آيد، نخست بيان اقسام مختلف نصوص ديني و سپس دسته‌بندي و ارائۀ هشت رويكرد و نظريه در تبيين آنهاست، به‌گونه‌اي كه تا كنون در آثار موجود يافت نشده است. در پايان، تحليل و نقد نظريات به‌همراه بررسي لوازم هر يك ارائه خواهد شد. نتيجۀ سخن آنكه، از حيث وجودشناختي سريان نوعي شعور و حيات در تمام مراتب هستي از يك‌سو و از حيث معرفت‌شناختي دلالت هر موجودي بر وجود و تنزيه خالقش از سوي ديگر، ما را به پذيرش تسبيح حقيقي كائنات -كه مفاد قطعي آيات و روايات است- رهنمون مي‌شود.

There are many verses and Islamic hadiths which imply that everything that is in the universe praises God. Thisstatement has raised several expansions and clarifications in the history of the Islamic thought. Mystics, philosophers and theologians and commentators of the Qur’an explain it on the basis of their approaches and points of view. This article, at the beginning presents a special classification of different religious texts and then explains various approaches, and afterwards classifies them into eight; a classification which could not found in the other works. In the end, analysis and theoretical critiques of each is presented with their due prerequisites. As a main result, on the one hand, based on the ontological aspect, some kind of life and cognition, and on the other hand, on the epistemological bases, the implications of the universe to existence, and the glorification of the Creator God can be affirmed and this is the exact implication of the Islamic verses and narratives.