كليدواژه :
بوم شناسي سيماي سرزمين , چرخه ماده و انرژي , ناهمگني بوم شناختي , تكه تكه شدگي سيماي سرزمين , مدل lcm , چارچوب مفهومي
چكيده فارسي :
سابقه و هدف: سيماي سرزمين شهري داراي پيچيدگي هاي فراواني است كه برنامه ريزي در روند حل مشكلات آن ها نياز به دانشي جامع دارد. در اين راستا، بوم شناسي سيماي سرزمين به دليل تعامل با ديگر علم ها، در برنامه ريزي كاربردي سيماي سرزمين شهري مورد استفاده قرار مي گيرد و به برنامه ريزان شهري و منطقه اي كمك مي كند كه نه تنها در حل مشكل هاي شهري گام بردارند، بلكه روش هاي مناسبي در راستاي اعتلاي سيماي سرزمين شهرها تبيين كنند. ساخت سيماي سرزمين شهرها داراي ويژگي هاي چهارگانه ناهمگني، شامل: ساختاري، فرآيندي، زماني و فضايي، مي باشد كه همين امر تحقيق در زمينه برنامه ريزي سيماي سرزمين شهري را نيازمند بررسي هاي عميق تر مي نمايد. شبكه هاي بوم شناختي سيماي سرزمين شهري، گذرگاه هاي ماده و انرژي هستند كه به شكلي پويا در شار(جريان) مواد، انرژي و اطلاعات دخالت دارند. هدف اصلي اين پژوهش، كاربرد مباني بوم شناسي سيماي سرزمين در روند برنامه ريزي ساختاري شبكه هاي بوم شناختي سامانه كالبدي شهرها است. همچنين در اين بررسي، استفاده از چارچوب مفهومي-تحليلي در برنامه ريزي ساختاري شبكه هاي بوم شناختي سامانه كالبدي تهران مد نظر بوده است. مواد و روش ها: در اين مورد، روش پژوهش به دو بخش عمده تقسيم بندي مي شود: 1) تدقيق چارچوب مفهومي-تحليلي پژوهش در تبيين برنامه ريزي ساختاري شبكه هاي بوم شناختي سامانه كالبدي شهرها؛ 2) برنامه ريزي توسعه سامانه كالبدي سيماي سرزمين شهر تهران در هماهنگي با روند هاي بوم شناختي سرزمين، و مديريت تغيير مطلوب در الگوي ساختاري شبكه هاي بوم شناختي سيستم هاي طبيعي و انسان ساخت سرزمين. در اين پژوهش، با استفاده از مدل lcm1 كه مدل سازي تغيير كاربري زمين هاي شهري در زمان هاي متوالي، از گذشته به حال و آينده را به تصوير مي كشد، نقشه هاي ساخت سامانه ي كالبدي تهران در سه دوره زماني مختلف با هم مقايسه مي شود. در اين مدل، با كمك سامانه نرم افزاري gis2،پيش بيني نقطه هاي حساس ساخت سامانه كالبدي سيماي سرزمين تهران در ده سال آينده، با توجه به ميزان تغيير كاربري زمين ها در سامانه ي كالبدي شهر در يك ده ي گذشته، صورت مي گيرد. نتايج و بحث: به دنبال توسعه غيرزيستي سامانه كالبدي تهران، مراتب نزولي در ساخت ارتباطي-انزوايي شبكه هاي بوم شناختي سيماي سرزمين شهري به دست آمده است و آسيب رساني به اين شبكه ها سبب ايجاد خوره در شبكه زيستي و هدررفت ماده و انرژي در ساخت بوم شناختي-جامعه شناختي سيماي سرزمين آن ها شده است. اين امر، درنهايت، سبب ساده شدگي، تكه تكه شدگي و فقر سامانه سيماي سرزمين شهري گرديده است. نتايج بررسي نقشه ها در سه زمان متوالي نشان دهنده ي كاهش سطح پوشش گياهي و تكه تكه شدگي لكه هاي سبز سامانه ي كالبدي تهران در شمال شرق، شمال، شمال غرب و نيز قسمت هايي از جنوب شرقي بوده است. در اين راستا، ميزان پوشش گياهي از 17 درصد كنوني به 15 درصد در سال 1406 خواهد رسيد و نيز بخش هاي انسان ساخت از 67 درصد كنوني به 71 درصد در ده سال آينده افزايش مي يابد. در اين مورد: ابتدا ايجاد ارتباط تحليلي بين چارچوب مفهومي پيشنهادي پژوهش از يك سو، و داده هاي به دست آمده از سامانه كالبدي سيماي سرزمين تهران از سوي ديگر، مورد توجه بوده است، و در نهايت، به منظور تجزيه و تحليل روند كنوني توسعه شهري و همچنين پيش بيني تاثير توسعه كالبدي شهر بر شبكه هاي بوم شناختي سيماي سرزمين از يك سو، و برنامه ريزي تغييرپذيري ها در الگوهاي ساختار سامانه كالبدي تهران از سوي ديگر، مد نظر بوده است. نتيجه گيري: تجزيه و تحليل سامانه كالبدي سيماي سرزمين تهران با استفاده از چارچوب مفهومي-تحليلي پيشنهادي پژوهش در سه سطح تخصصي: زيست شناسي، بوم شناسي و بوم شناسي سيماي سرزمين ضمن تبيين فرآيندهاي زيستي نهاد زيستي-فضايي-اجتماعي سيماي سرزمين شهري و با در نظر گرفتن فرآيند برنامه ريزي شبكه هاي بوم شناختي، بر اساس بيان راهكار هاي كاربردي در جهت كاهش روند اختلال هاي بوم شناختي و اعتلاي سيماي سرزمين شهر تهران بوده است.
چكيده لاتين :
Introduction: The paradigm of “Ecology in City” became an active approach in the early 1950s in Asia and Europe. In the paradigm of “Ecology of City”, the planning process of solving the urban landscape systems’ complex environmental problems relies upon a comprehensive knowledge of ecological principles and of ecological networks. As in the process of planning the urban landscape systems’ ecological networks, the physical system of urban structures has a quadruple characterization of ecological heterogeneity: “structural”, “procedural”, “temporal” and “spatial”, it characterizes that in the study of urban planning there is a need for a deeper knowlwdge of urban structures and of ecological networks they provide. Overall, the urban structures’ ecological networks provide a physical system for the flow of mater, energy and information. On the other hand, “urban ecology” merely adds an emphasis on human ecosystems in general, which include organisms, the physical environment and conditions, the human population and its social structures and processes, and the built and technological components. Therefore, the main objective of this research is to apply the principles of landscape ecology and of ecological networks in the process of planning the urban landscape systems’ physical structures.
Material and methods: The methodology of this research is divided into two main sections: 1) analyzing the conceptual framework of the research in explaining the structural planning of ecological networks, and 2) programming the physical structure of Tehran's landscape system in coordination with the ecological trends of its landscape system, and the management system of the desired changes in the structural pattern of ecological networks. In this research, we used the LCM model (Land Change Modeler), which depicts the modeling of the changes in urban land use from the past to the present and future, and GIS (Geographic Information System) software. Results and discussion: The damage to ecological networks has caused a dam in biological processes and loss of cycles of matter and energy in the creation of eco-sociological landscape systems. This eventually has led to simplification, fragmentation, and deficiency of urban landscape systems, resulting in negative effects on the level of coordination between the four aspects of heterogeneities and their impact on human health and the environment. The generated maps in three consecutive times indicate a significant decrease in vegetation cover and landscape fragmentation in Tehran's physical system and, consequently, an increase in the magnitude of manmade structures during urban development processes, especially in the next ten years. In this regard, two issues have been considered: 1) establishing an analytical relationship between the research’s proposed conceptual framework and the data obtained from the physical system of Tehran's landscape system, and 2) analyzing the current trend of urban changes, predicting the effects of the city's physical development on local ecological networks, and the proper planning of changes for the structural pattern of Tehran's physical system.
Conclusion: The analysis of Tehran’s landscape system is based on a framework proposed by current research’s conceptualization of three scientific approaches, including: “biology”, “ecology”, and “landscape ecology”. In addition of clarifing the living process of an urban landscape system’s “biological”, “social” and “spatial” characteristics, it takes into account the process of planning urban ecological networks, based on an applied strategies in reducting the ecological disturbances of Tehran’s urban landscape system
