بررسي ضماير واژه‌ بستي در برخي گويش‌هاي فارسي خراسان‌هاي رضوي و جنوبي

The Study of Clitic Pronouns in some Persian Dialects of Razavi & Southern Khorasan

با توجه به تنوعات زباني موجود در گويش ­هاي خراسان در اين مقاله به بررسي كاركرد ضماير واژه­بستي در شماري از گويش ­هاي فارسي خراسان­ هاي رضوي و جنوبي پرداخته مي­ شود. ضماير واژه­بستي از گذشته­ هاي دور، يعني از دوره باستان تا كنون در زبان فارسي به­ كار مي رفته ­اند، اما گذر زمان كاركردها و بسامد اين ضماير را هم در زبان فارسي و هم در گويش­ هاي ايراني دستخوش تغييراتي كرده است. از آنجا كه تغييرات زباني گويش­ ها لزوما تابع تغييرات درون­ زباني و برون ­زباني زبان معيار نيست، بررسي اين تغييرات مي­ تواند نكات بسياري را در خصوص روال و شرايط ايجاد آنها روشن سازد. اين پژوهش به شيوۀ توصيفي- تحليلي انجام شده است. بخشي از داده­هاي اين پژوهش برگرفته از پايان ­نامه ­ها و مقالات، و نيز بخشي از طريق پرسش از گويشوران اين گويش‌ها به­دست آمده است. نتيجۀ اين پژوهش نشان مي­دهد كه در برخي گويش­ هاي فارسي خراسان (همانند رقه­ اي و طبسي) كاركرد ضماير واژه ­بستي هم متنوع­ تر و هم فراوان­ تر از فارسي معيار است و اين در حالي است كه در برخي گويش­ ها (همچون تايبادي و خوافي) اين ضماير اصلاً به كار نمي­ روند و در برخي ديگر (همانند سده­اي) بسيار كم­ كاربرد بوده و يا (همانند كاخكي) كاربردشان بسيار متفاوت از فارسي معيار است. بررسي داده ­ها همچنين نشان از آن دارد كه در شماري از گويش­ هاي خراسان (همانند رقه­ اي، طبسي، كاخكي و سده­اي) متغيرهايي همچون جانداري و معرفگي در چگونگي ظهور برخي واژه­ بست­ ها تاثير گذارند.

The attempt in this article is to study the clitic pronouns in some Persian dialects of Razavi and southern Khorasan as there are many language verities in Khorasani dialects. Clitics have been used in the Persian Language from the very far past, that is, Ancient period, up to now. Passing of time have undergone changes in the functions and frequency of these clitics in Persian and its dialects. Since language changes of the dialects do not necessarily adhere to intra- and inter-lingual conditions of the changes in standard language, reviewing these changes can illuminate significant records about the process of creating these changes. It’s a descriptive-analytic research. The data of this research is taken either from the theses and articles or via the speech users of these dialects. The results showed while in some Persian dialects of Khorasan (such as Raqqe &Tabasi), the function of clitic pronouns is more diverse and frequent than standard Persian, in some other ones (Taybadi & Khafi), these clitics are not used or (in some like Sadeh) are not frequent or (like Kakhki) are in a different position comparing to standard Persian. Data analysis also showed that the factors like animacy and definiteness can affect the presence or absence of some clitic pronouns in some of these dialects (like Raqqe, Tabasi, Kakhki and sadeh).