آلودگي آب و بيماري‌هاي آن در دوره پهلوي اول (با تأكيد بر رساله طبي «آب و امراض منتشره توسط آن»)

آب و آلودگي‎هاي ناشي از آن يكي از اصلي‌ترين مسائل و معضلاتي بود كه دولت پهلوي با آن دست به گريبان بود. گزارش‎ها و اسناد نشان مي‎دهند كه اين مسأله از دوره قاجار به بعد، يكي از اصلي‎ترين علل وجود بيماري‎هاي مسري در ايران بوده است. در دوره پهلوي اول، آب همچنان عامل مستقيم و غير مستقيم در ايجاد و گسترش بيماري‎هايي چون مالاريا، حصبه، تراخم، سوزاك، سل و... بود. در نتيجه براي برطرف‌كردن اين مشكل اقداماتي صورت گرفت و پزشكاني كه در اين زمينه تخصص داشتند، به نگارش رساله‎ها و مقالاتي براي آگاهي‌دادن به عامه مردم پرداختند. در اين مقاله با روش توصيفي ـ تحليلي و با تكيه بر منابع كتابخانه‌ايي دست اول و پژوهش‌هاي جديد و همچنين روزنامه‌هاي دوره پهلوي نخست به بررسي و تحليل مسأله آلودگي آب و بيماري‌هاي آن و اقدامات حكومت پهلوي براي مقابله با آن مي‌پردازيم و سپس رساله طبي دكتر سعيدخان كردستاني با عنوان «آب و امراض منتشره توسط آن» را كه رساله مهمي در حوزه آموزش استفاده از آب و بيماري‌هاي ناشي از آن است، بازخواني و بررسي خواهيم كرد. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد كه دولت پهلوي براي مقابله با بيماري‌هايي كه آب و آلودگي آن يكي از عوامل مهم ايجاد آن‌ها بود، اقدامات زيادي در حوزه‌هاي عملي مانند لايروبي قنات‌ها، احداث قنات‌هاي جديد و ساخت نهر براي استفاده از آب، پيشنهاد آب لوله‌كشي، تأكيد بر لزوم انتقال طويله‌ها و گاري‌خانه‌ها به خارج از شهرها، لزوم شن‌ريزي در خيابان‌ها و انتقال زباله و كثافات به خارج از شهرها و اقدامات آموزشي مانند افزايش سطح آگاهي‌هاي عمومي نسبت به پيشگيري و شناخت بيماري‎ها با استفاده از انتشار روزنامه‌ها، رساله‌ها و تصاوير و برگزاري كنفرانس انجام داد و پزشكاني مانند دكتر سعيدخان كردستاني هم با آگاهي از اين مسأله، به نوشتن مقالات و رساله‌هايي درباره آب و آلودگي آن و ارائه راه‌كارهايي براي استفاده از آب سالم و مقابله با آب‎هاي آلوده پرداختند. نتيجه اين مقاله نشان مي‌دهد كه در دوره پهلوي اول، اقدامات عملي و آموزشي زيادي براي مقابله با بيماري‌هاي ناشي از آب صورت گرفت و بعضي از پزشكان مانند سعيدخان كردستاني نيز جداگانه در اين‌باره مي‌نوشتند، اما آب و بيماري‌هاي ناشي از آن، همچنان قرباني مي‌گرفت.