تأثيرات پزشكي «ماه» بر اساس شعر قرن ششم تا هشتم قمري با تكيه بر سبك آذربايجاني و نگاهي به پژوهش‌هاي علمي جديد

زمينه و هدف: باورهاي كهن پزشكي بخشي از تاريخ علم هستند. بررسي‌هاي جديد، برخي از اين باورها را تأييد و بعضي را رد مي‌كند و برخي از اين باورها هنوز از ديدگاه علمي بررسي نشده‌اند. شعر پارسي از قرن ششم به بعد، به دليل شرايط اجتماعي و فرهنگي، بيانگر مضامين علمي مانند پزشكي، رياضي و نجوم گشت. برخي از اين مضامين مربوط به تأثيرات اجرام فلكي در جسم و روح انسان است و پيوند پزشكي و نجوم را در باورهاي كهن نشان مي‌دهد. هدف اين نوشتار آن است كه ضمن آشكارساختن گوشه‌اي از باورهاي پزشكي كهن در آينه شعر فارسي، زمينه‌اي براي پژوهش‌هايي فراهم آورد كه درستي يا نادرستي اين دستاوردهاي فكري را از منظر دانش پزشكي جديد تعيين نمايد و با پيوند ژرف‌نگري گذشتگان و ديدگاه‌هاي علمي معاصر، افقهايي از تاريخ پزشكي ايران نه‌تنها باز نموده شود، بلكه با دانش جديد بررسي گردد.مواد و روش‌ها: اين پژوهش يك بررسي توصيفي ـ تحليلي است كه از رهگذر مطالعه كتابخانه‌اي در اشعار قرن ششم تا هشتم با رويكردي به اشعار انوري، خاقاني، نظامي، مسعود سعدسلمان، سنايي، عطار، اميرخسرو دهلوي، حافظ و اوحدي انجام شد و پس از طبقه‌بندي موضوعي يافته‌ها، مضامين پزشكي مربوط به «ماه» عنوان‌بندي و با ذكر شواهد شعري تحليل شد، سپس منابع جديد بررسي و با شواهد شعري تطبيق داده شد.يافته‌ها: شعرپارسي بيانگر باور ايرانيان در مورد تأثيرات «ماه» در جسم و روح انسان است. اين تأثيرات را مي‌توان در چهار عنوان اصلي مطرح كرد: 1ـ تأثير نور ماه در بيماري‌هاي عصبي؛ 2ـ تأثيرات مثبت و منفي ماه هنگام قرارگرفتن در برج عقرب؛ 3ـ تأثيرات ماه هنگام قِران با خورشيد؛ 4ـ تأثيرات ماه هنگامي كه در برج جوزا قرار مي‌گيرد.نتيجه‌گيري: باورهاي پزشكي ـ نجومي مطرح‌شده در شعر فارسي بيانگر بخشي از تاريخ علم، بينش و تجربيات ايرانيان است و ديرينگي و گستردگي آن را در ذهن و فكر مردم اين سرزمين نشان مي‌دهد و نبايد تنها به طرح آن‌ها از ديدگاه كاركردهاي ادبي بسنده كرد، بلكه بايد اشاره به اين باورها را در شعر فارسي، از منظر تاريخ علم و دانش پزشكي جديد نيز نگريست تا درستي يا نادرستي آن آشكار گردد. تأثيرات پزشكي ماه كه در شعر فارسي بيان شده است، مانند تأثير منفي بر بيماري‌هاي عصبي، وضع روحي و اخلاقي، منع فصد و حجامت هنگام قِران ماه و خورشيد و هنگام قرارگرفتن ماه در جوزا با يافته‌هاي جديد علمي همچون اثر تغييراتي كه ماه و تأثيرات سيارات بر يكديگر در ميدان مغناطيسي زمين ايجاد مي‌كند و تأثيرات نور ماه بر گردش خون، تأييد شده است. اين گونه بررسي‌هاي تطبيقي نه‌تنها ژرف‌انديشي گذشتگان و اهميت تجربه را نشان مي‌دهد، بلكه مي‌تواند افق‌هاي گسترده‌تري را در آسمان دانش پيش چشم آورد.