بررسي اهميت ارتباط نهادهاي سلامت و درماني با مراكز آموزشي در تمدن اسلامي (موردكاوي بيمارستان نظاميه نيشابور در قرن 5 و 6 قمري)

زمينه و هدف: بررسي تاريخ بيمارستان‌ها در ايران و اسلام، بخشي از مطالعات مهم حوزه تكامل نهادهاي سلامت و درمان در تمدن اسلامي است. با گسترش اسلام در تمامي زمينه‌ها به ويژه حوزه طب، حكومت‌ها معمولاً در برخي از دوره‌هاي تاريخ اسلام و ايران، به اهميت دانش پزشكي پي برده و به ايجاد مراكز درماني مجهز در بيشتر سرزمين‌ها اقدام كرده‌اند. هدف از پژوهش حاضر، شناخت بيشتر تكامل نهادهاي سلامت و درمان در ايران به ويژه بيمارستان نظاميه نيشابور و نقش آن در گسترش علم طب است.مواد و روش‌ها: اين مقاله با رويكرد تحليلي ـ تاريخي و كتابخانه‌اي ـ اسنادي به بررسي متون و اسناد و تبيين روند ايجاد، رشد و تكامل اين بيمارستان و نقش آن در ارتقاي بهداشت و درمان و آموزش پزشكي در تمدن اسلامي با تكيه بر كتاب‌هايي مانند دانشنامه جهان اسلام مي‌پردازد.ملاحظات اخلاقي: در نقل و تحليل و استنباط مطالب به ويژه در مراجعه به كتب مرجع، جنبه‌هاي اخلاقي و ادبي موضوع رعايت گرديده است.يافته‌ها: يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد بيمارستان مذكور كه به عنوان يك ضرورت علمي و حاكميتي به شمار مي‌رفته، يكي از مهم‌ترين مراكز آموزشي و درماني در شمال شرق ايران نيز بوده است كه تعدادي از برجسته‌ترين پزشكان‌، دوره‌اي از فعاليت علمي و طبي خود را در آنجا گذرانده‌اند، به طوري كه اين مراكز علاوه بر وظيفه درمان و مراقبت از بيماران، وظايف ديگري نظير تربيت دانشجويان طب و ايفاي نقش مراكز تحقيقاتي و پژوهشي (كتابخانه تخصصي) را نيز پوشش مي‌دادند. ابعاد و نحوه تأثير اين نظاميه‌ها در تكامل نهادهاي سلامت و درمان را مي‎توان در افراد برجسته حوزه طب و آراي ايشان خلاصه كرد كه توسط مدارس نظاميه به جامعه پزشكي تقديم گرديدند، چراكه اين مدارس، مهم‌ترين نقطه تحول تحقيقات در حوزه طبي جهان اسلام بوده و بنيان چرخه‌هاي مطالعاتي اين حوزه با تربيت پزشكان چيره‌دست تحكيم يافته است كه ابتدا سعي در درمان بيماري داشته و سپس به روش‎هاي پيشگيري و شيوع بيماري‎ها اهتمام مي‌ورزيدند.نتيجه‌گيري: همواره بخش‌هاي آموزشي يا به اصطلاح امروزي «بخش‌هاي آزمايشگاهي و تحقيقاتي دانشگاهي» جزء لاينفك بيمارستان‌ها بوده است، چراكه اين زيرمجموعه‌ها علاوه بر پذيرش و مداواي بيماران، طبابت را با روش‌ها و متدهايي انجام مي‌دادند كه گاهي علمي و گاهي نيز به صورت تجربي بود و اين امر سبب مي‌شد بسياري از طالبان علم و طبابت از گوشه و كنار جهان در جستجوي علوم مرتبط با اين سبك و متد باشند.