سلوكِ شعر ؛ متن‌پژوهي، همچون عاملي ديگر بر دگرساني‌ها و دگرخواني‌هايِ شعرِ حافظ

The Evolution of Poem; A Textual Research as Another Determinant of Different Variants and Different Readings of Hafiz’s Poems

«شايد در جهان هيچ متني چون ديوانِ حافظ نباشد كه پديدآورنده، خود اين‌همه تغيير و تبديل در آن روا داشته باشد». در واقع «عمدۀ اختلاف‌ها و نسخه‌بدل‌ها، كارِ خودِ شاعر است كه شعر را گام‌به‌گام به سويِ كمالِ لفظي و معنوي پيش برده است». اگر بخواهيم ميانِ وجوهِ شاعرانگيِ حافظ يعني «كم‌گويي»، «مثل‌گونگي»، «گسسته‌نمايي» و نيز «همساني»هايِ شعر او با پيشينيان و هم‌روزگارانش، پيوندي معنادار برقرار كنيم، اين فرضيه كه حافظ «مطالعۀ مكرري در سخنانِ استوارِ ديگران» داشته است، قوت مي‌گيرد. برآيندِ كليِ اين موارد و نيز اشاراتِ جامعِ ديوانِ او، نشانگرِ متن‌پژوهيِ مادام‌العمرِ حافظ است. گاه، نسخه‌بدل‌هايِ شعرِ او به همان‌سان در متونِ ادبيِ گذشته وجود دارد و گاه، اختلافِ نسخه‌ها ناشي از منابعِ مختلفِ علمي‌اي‌ است كه حافظ بدان‌ها مراجعه و در آن‌ها انديشيده است؛ گو اين‌كه ممكن است يكي از عواملِ ايجادِ اين دگرساني‌ها، همين متن‌پژوهي‌هايِ حافظ باشد. جستجو در «متونِ پنهانِ» شعرِ حافظ، فهمِ مستندترِ ذهن و زبان و تصحيحِ علمي‌ترِ شعرِ او را ممكن مي‌سازد. تاكنون نسخۀ اياصوفيه مورخ 813 هق و نسخۀ خلخالي مورخ 827 هق به‌عنوان دو نسخۀ سرگروه و اساس، در تصحيحاتِ معتبرِ ديوانِ حافظ مورد توجهِ خاص بوده‌اند و عمدۀ اختلاف‌نظر در بابِ ضبطِ برتر، با محوريتِ اين دو نسخه شكل گرفته است. با شناسايي و چاپِ عكسيِ نسخۀ موّرخِ 801 هق كه در حالِ حاضر، كهن‌ترين نسخۀ شناخته‌شدۀ كاملِ ديوانِ حافظ است، ضروري است ضبط‌هاي اين نسخه در قياس با روايتِ نسخه‌هايِ موجود، موردِ بررسيِ انتقادي قرار گيرند

Perhaps there is no text like Divan-I Hafiz in which the author himself makes so much changes in it. In fact the main variants is the work of the poet himself who has developed the poem to literal and spiritual perfection. If we want to make a meaningful relationship between poetical aspects of Hafiz that is to say short of words, exemplifications in speech, the broken form of discourse, resemblances of the poet with predecessors and his contemporaries, the hypothesis that Hafiz has had frequent studies on others steady works is reinforced. Sometimes his variant transcriptions in his poems exist exactly in past literary texts and sometimes the difference in the transcriptions is at the result of different scientific sources which Hafiz has refered to them and meditated in them. As if, it is probable that one of the creative factors of this different variants is because of the Hafiz research texts themselves. Searching in intertextualities of Hafiz poems make it possible for reader the reasonable understanding of Hafiz mind and language and also the scientific and critical edition of his poem. Up until now, the Hagia Sophia manuscript -copied in 1410 AD- and the Khalkhali manuscript -copied in 1424 AD- have been considered as two head / base-text in the valid editions of the Divan-I Hafiz, By introduction and publishing facsimile edition of Noor Uthmaniya Library manuscript -copied in 1398-99 AD, it seems to be necessary the critical review / edition of this manuscript's readings compared to existing ones