تحليل شاخص هاي هيدرومورفولوژي رودخانه بالهارود با هدف تعيين روند و علل تغيير بستر

Analyzing the hydro-morphological indicators of the Balharoud river with the aim of determining the trend and causes of riverbed change

رودخانه‌ها و آبراهه‌ها سيستمي كاملا پويا بوده و الگوي مورفولوژيك آن‌ها به‌طور پيوسته در طول زمان تغيير مي‌كند كه گاهي اوقات، فرسايش كناره‌اي و آسيب‌رساني به تأسيسات ساحلي و جابجايي مرز را به دنبال دارند. ازاين‌رو بررسي رفتار هيدرولوژيكي آن بايد همواره مورد توجه باشد. ايران داراي چندين رودخانه مرزي با همسايگان خود است كه مطالعه آن‌ها از رويكرد تغيير بستر بايد همواره موردتوجه باشد. در اين تحقيق رودخانه مرزي بالهارود كه 62 كيلومتر از مرز ايران با جمهوري آذربايجان در استان اردبيل را تشكيل مي‌دهد با رويكرد تغيير بستر از طريق مطالعه شاخص‌هاي هيدرومورفولوژي ضريب سينوسيته، شعاع خمش و زاويه مركزي براي بازه زماني 1334 و 1395 به ترتيب با استفاده از نقشه پروتكل 25000/1 و تصاوير ماهواره‌اي ETM مطالعه گرديد و شاخص‌هاي مذكور در نرم‌افزار اتوكد و Arc map محاسبه شد. نتايج نشان مي‌دهد كه الگوي پيچان‌رودي بالهارود در طي بازه زماني 61 ساله شديدتر شده و ميزان تغييرات بستر رودخانه بسيار بالا بوده است به‌طوري‌كه فقط در مورد شاخص ضريب خميدگي تعداد خم‌هاي رودخانه از 591 خم در سال 1334 به 857 عدد در سال 1395 رسيده كه بيانگر تغيير شديد مورفولوژي رودخانه است. مقادير شعاع خميدگي در كل بازه، مؤيد وجود قوس‌هاي تقريبا مشابه در مي باشد. اين شاخص براي سال 1334 نشان‌دهنده حالت پيچان‌رودي‌تر بخش پاياب نسبت به سراب و برعكس اين حالت براي سال 1395 است؛ كه مي‌تواند به دليل تغيير شرايط اقليمي و تكتونيكي باشد. همچنين مجموع عواملي مانند: دخالت‌هاي انساني، ماهيت خشكي اقليم، پوشش گياهي، بافت سست، در روند تغيير بستر دخيل هستند به‌طوري‌كه بيشتر تغييرات در محدوده مناطق مسكوني با پوشش گياهي ضعيف‌تر رخ‌ داده است كه انجام اقدامات حفاظتي ازجمله تثبيت سواحل و افزايش پوشش گياهي و شناخت موانع دست‌اندازي به حريم رودخانه از اهميت زيادي برخوردار است.

The Rivers and the Canals are a completely dynamic system and their morphological patterns has been changed continuously over the time, which sometimes lead to erosion and damage to coastal facilities and border displacement. Therefore, its hydrologic behavior should always be considered. Iran has several border rivers with its neighbors that its necessary be studied of wise “the bed change approach. In this research, the Balehradud Border River, which forms 62 km from Iran's border with the Republic of Azerbaijan in Ardebil province, be studied based on the substitution approach by studying the hydromorphic indices of the Sinuosity coefficient, bending radius and central angle for the period 1955 and 2016 respectively using the map of Protocol 1/25000 and satellite imagery of ETM. an‎d the indexes were calculated in AutoCAD and Arc maps software. The results show that the Meandering pattern has become more intense over the period of 61 years and the rate of river bed changes has been very high. As for the Sinuosity coefficient, the number of curves of river increase to 857 in year 2016 than 591 bends in year 1955 which indicates a significant change in river morphology. The values of curvature radius in the whole range confirm the existence of approximately the same arch along the river's path. This indicator for year 1955 shows that upstream have more meandering from downstream and versa this mode for the year 2016. Which can be due to climatic and tectonic changes. Also, a number of factors such as human interactions, climatic conditions, vegetation, loose tissue, are involved in the River bed change. It is important to take protective measures, such as stabilizing the coast and increasing vegetation and preventing the dumping of the river.