هم سويي با شاهنامه در تجديد حيات هنري و احيا هويت ايراني

In Harmony with Shahnameh in Revival of Iranian Art and Identity

شاهنامه حكيم ابوالقاسم فردوسي (329-416 ھ. ق) نه تنها سند احياي هويت ملي ايرانيان، كه ركن مهم دوام بسط و نشر فرهنگ و هنر پربار ساكنان اين سرزمين است. فردوسي بزرگ نوشتن اين كتاب را تلاشي به منظور زنده كردن دوباره مردم ايران معرفي مي كند. مقاله حاضر درپي پاسخ به اين پرسش است كه آيا حكيم طوس به تنهايي بر احياي سنت هاي گذشته اين مرز و بوم همت گمارده و يا ساير اقشار نظير هنرمندان و صنعت گران اين سرزمين نيز در احيا سنت ها و فرهنگ پيش از اسلام ايران تلاش داشته اند؟ فرض بر آن است كه خالقان هنرها و صنايع نيز در تلاشي هم سو با احياگر زبان فارسي نسبت به تجديد حيات هنري ايران اهتمام ورزيده اند. در نوشتار حاضر تلاش بر آن است تا با اتكا به شواهد باستان شناسانه مورد استفاده در پژوهش، ميزان مشاركت هنرمندان و صنعت گران (به ويژه سفالگران، كاشي كاران و گچ بران) ايران در هم سويي با حكيم طوس به منظور تجديد حيات هنري و احياي سنت هاي روايي عصر ساسانيان مشخص گردد. بدين منظور، تزيينات نمونه هايي از اشيا سفالين، كاشي ها و گچ بري هاي قرون مياني اسلامي مورد مطالعه قرار گرفت. در نتيجه مشخص گرديد كه با وجود تاكيد حاكمان عرب بر ممنوعيت شرح حال شخصيت هاي اسطوره اي ايران پيش از اسلام، بيشتر مردم ايران در تلاش بوده اند تا به هر نحو ممكن فرهنگ و سنت هاي گذشته خويش را بر آثار و مصنوعات خويش منعكس نمايند.

Shahnameh, the great book of Abolqasem Ferdowsi (940-1025 AD), is not only a proof of revival of Iranian national identity, but also the most important element for durability and expansion of the rich culture and art of this land. Ferdowsi described writing of this unique manuscript as resurrection of Iranian people. The present paper is an attempt to find answers to these questions: whether the great Ferdowsi has endeavoured to revitalise the traditions of this land alone, or other groups such as Iranian artists and craftsmen have assisted his endurance in revival of pre-Islamic traditions and culture? This paper also tries to determine the level of contribution of Iranian artists and craftsmen based on the available archaeological evidences, in line with the Tous scholar in order to renew artistic life and revive customs and traditions in place during Sasanian era. To this end, samples of ceramic decorations, tiles, and plasterworks dating back to mid-Islamic centuries have all been studied. The results of this study revealed that despite emphasis of the Arab rulers on prohibiting dedication of mythical figures of Iran before Islam, majority of Iranian people were seeking every avenue to reflect their culture and traditions on their artefacts and monuments.