پديد آورندگان :
نجفي فر، علي سازمان تحقيقات، آموزش و ترويج كشاورزي - مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي ايلام , معيري، محمد هادي دانشگاه كشاورزي و منابع طبيعي گرگان - دانشكده علوم جنگل , شتايي جويباري، شعبان دانشگاه كشاورزي و منابع طبيعي گرگان - دانشكده علوم جنگل , سلمان ماهيني، عبدالرسول دانشگاه كشاورزي و منابع طبيعي گرگان - دانشكده شيلات و محيط زيست
كليدواژه :
فن ANP , جنگل هاي زاگرس , عوامل اقتصادي - اجتماعي , كاربري هاي چندگانه جنگل
چكيده فارسي :
سابقه و هدف در اجراي آمايش سرزمين، پس از ارزيابي قابليت‌هاي بوم‌شناختي و اقتصادي- اجتماعي در سطح واحدهاي برنامه‌ريزي، اولويتبندي كاربري‌ها و فعاليت‌هاي ناسازگار از نظر عوامل كلان اقتصادي- اجتماعي و سياستي در سطح واحد منطقه مورد مطالعه نيز ضروري است. هدف اين تحقيق بررسي كاربرد فرآيند تحليل شبكه‌اي (ANP) در اولويتبندي كاربري‌هاي ناسازگار از نظر عوامل كلان غير بوم‌شناختي (اقتصادي، اجتماعي و سياستي) و در راستاي آمايش كاربري‌هاي چندگانه جنگل‌هاي زاگرس بود. تاكنون تحقيق قابل استناد مناسبي در اين خصوص انجام نشده است. مواد و روش‌ها اين پژوهش در بخشي از جنگل‌هاي زاگرس در دامنه شمالي كوه كبيركوه واقع در شهرستان بدره در استان ايلام انجام شد، در اجراي اين كار فهرست كاربري‌ها و فعاليت‌هاي چندگانه جنگل به صورت متناسب با شرايط حوضه رويشي زاگرس با استفاده از منابع تحقيقاتي موجود تهيه شد. بر اين اساس، تعداد 11 كاربري يا فعاليت ناسازگار، شامل جنگل و مرتع، مرتع درخت‌دار(مشجّر)، مرتع، باغداي ديم، زراعت و جنگل، زراعت، احياي بوم‌سازگان گياهي، پيكنيك و كمپينگ، اسكي روي برف، صخره‌نوردي و حفاظت محيط‌زيست از نظر عوامل كلان اقتصادي، اجتماعي و سياستي با استفاده از فرآيند تحليل شبكه‌اي اولويتبندي شد. در اين راستا، معيارهاي كلان اقتصادي، اجتماعي و سياستي مربوط به سياست‌هاي منابع طبيعي كشور بر اساس منابع سند چشم‌انداز جمهوري اسلامي ايران در افق 1404، قوانين جاري منابع‌طبيعي و سياست‌هاي كلي محيط زيست كشور و با استفاده از روش دلفي انتخاب و در قالب مدل ANP خوشه‌بندي شدند. سپس، ارتباط شبكه‌اي عناصر و خوشه‌هاي مدل مذكور نيز با استفاده از روش دلفي تعيين گرديد. بر اساس مدل خوشه‌بندي مذكور، ارجحيت عوامل غير بوم‌شناختي كلان در قالب سه معيار اقتصادي، اجتماعي و سياستي مورد ارزيابي قرار گرفت. در اين مدل، معيار عوامل اقتصادي به دو زير معيار اشتغال و سود ويژه؛ معيار عوامل اجتماعي به چهار زير معيار معارضات محلي، نرخ باسوادي، فرهنگ منابع‌طبيعي و نوع كاربري فعلي؛ و معيار عوامل سياستي به سه زير معيار حفاظت و احياي پوشش‌گياهي، حفظ آب و خاك و افزايش سطح سفره‌هاي زيرزميني و اتكا به منابع داخلي در توسعه كشور تقسيم شد. وزن‌دهي معيارها و زيرمعيارها نيز با مقايسه جفتي آن‌ها بر اساس معيار 9 كميتي ساعتي و با اخذ نظرات كارشناسي در قالب پرسشنامه انجام شد. يافته‌ها نتايج نشان داد كه بين عناصر و خوشه‌هاي مدل اولويتبندي غير بوم‌شناختي كاربري‌ها و فعاليت‌هاي چندگانه جنگل، ارتباط شبكه‌اي و وابستگي متقابل متعدد وجود داشت. رتبه‌بندي كاربري‌ها با استفاده از ANP نيز نشان داد كه بيشترين اولويت به ترتيب به سه فعاليت مربوط به گردشگري، شامل پيكنيك و كمپينگ، اسكي روي برف و صخره‌نوردي و كم‌ترين اولويت به ترتيب به دو كاربري مرتع و مرتع‌درخت‌دار تخصيص يافت. كاربري‌هاي احياي پوشش‌گياهي، باغداري ديم، جنگل و مرتع، حفاظت محيط‌زيست، زراعت ديم و زراعت و جنگل به ترتيب در اولويت‌هاي چهارم تا نهم قرار داشتند. نتيجه‌گيري با توجه به ارتباط شبكه‌اي عوامل اقتصادي، اجتماعي و سياستي موثر در مديريت منطقه جنگلي مورد مطالعه، استفاده از فن ANP در اولويتبندي مناسب كاربري‌هاي چندگانه جنگل‌هاي زاگرس توصيه مي‌شود.
چكيده لاتين :
Background and objectives: In land use planning, after evaluation of ecological and socio-economic capabilities at the level of the planning land units, the prioritization of incompatible land uses and activities in terms of macro socio-economic and political criteria at the unit level of the study area is also necessary. The purpose of this study was to investigate the application of Analytic Network Process (ANP) for prioritizing of incompatible land uses in terms of macro non-ecological criteria (economic, social and politics) and for multiple use planning of Zagros forests.
Materials and methods:
In doing so, the list of multiple forest uses and activities were prepared as appropriate to the circumstances Zagros region by available research resources. According to this, 11 incompatible land use or activities, including forest and range, wooded rangeland, rangeland, dry orchard, agroforestry, dry agriculture, restoration of plant ecosystem, picnics and campaigns, snow skating, rock climbing and environmental conservation, were identified and prioritized in terms of economic, social and policy macro factors by ANP. In this regard, macro socio-economic and macro political factors of the country's natural resources were selected based on the sources of the document of the Perspective of the Islamic Republic of Iran at 1404, current rules of natural resources and general environmental policies of the country by Delphi technique and clustered by ANP. Then, the network connections of the elements and clusters of the model were also determined by the Delphi method. The priority of non-ecological factors were evaluated in terms of three criteria: economic, social and policy based on the clustering model. In this model, the economic criterion is divided into two sub-criteria of employment and special benefit; the social criterion into four sub-criteria of local disputes, literacy rate, natural resource culture and current land uses; and the political criterion into three sub-criteria of conservation and restoration of plans, water and soil conservation and increased levels of underground aquifers; and reliance on domestic resources in the development of the country. Also, the weight of the criteria and sub-criteria were determined by pairwise comparison based on nine numeric method using the expert opinion in the form of a questionnaire.
Results: The results showed that there was a network connection and several dependencies between the elements and clusters of the non-ecological prioritization model of forest multiple uses and activities. Ranking results with ANP showed that the highest priority were allocated to three tourism activities, including picnics and campaigns, snow skating and rock climbing respectively, and the lowest priority allocated to rangeland and wooded rangeland respectively. The land uses including plant restoration, dry orchard, forest and range, environmental conservation, dry agriculture and agroforestry, were ranked from fourth to ninth priorities, respectively.
Conclusion:
Due to the existence of a network link between the economic, social and policy factors affecting forest management in the studied area, the use of ANP technique is recommended for prioritization of multiple Zagros forests.
