اصلاح انديشۀ ديني با رويكردي بر آراي استاد مطهري

Reforming the Religious Thought Based on Master Motahhari's Opinions

عقل و علم مناط كشف حقيقت و دستيابي به پاسخ‌ها و ابهامات زندگي بشر را در عصر جديد فراهم آورده است. بر همين سبيل برخي از عدم ضرورت دين در ساخت زندگي بشر سخن گفته‌اند و تعاليم ديني را به اتهام تنافي با رهيافت‌هاي عقل و علم مطرود گذاشته‌اند. پاسخ به اين ابهامات و برافراشتن رايت دين در دفاع از حيثيت عاقلانه و عالمانه آن امري ضروري است. استاد مطهري با درك اين ضرورت در مجموعه‌اي منسجم از جستارهاي علمي، به بيان اهميت عقل و علم و تلازم با شرع دست يازيده‌اند. ايشان جامعيت دين را نه در ارائۀ تمامي جزييات، بلكه در ارائۀ سازوكاري براي استخراج جزييات در تمام اعصار و زمان‌ها دانسته‌اند كه بر اساس اين سازوكار و فرآيند كه چيزي جز اجتهاد عقل‌محور و اصولگرا نيست، مجتهد مي‌تواند به ايجاد تعادل ميان جامعيت ديني و انعطاف‌پذيري و تغييرپذيري ديني نائل آيد. ايشان با تقدم رتبي عقل در فهم گزاره‌هاي ديني موافقت داشته و آن را مفيد امر قانونگذاري پنداشته‌اند. از سويي بر اين باورند كه اسلام تجربه‌گرايي و علم را مردود ندانسته است، بلكه آن را تابع امر ديني مي‌شمارد. لذا عقل و علم در تلازم قطعي با شرع به‌سر مي‌برند، اما از حيث تقدم رتبي عقل مقدم بر علم و شرع است.

Reason and science have provided the yardsticks needed for the identification of truth and attainment of responses to the ambiguities of human life in the modern era. Accordingly, some people have proposed that religion is not a necessary component in the mosaic of human life, and so, they have abandoned religious teachings because they are allegedly inconsistent with intellectual and scientific solutions. It is an obligation to respond to these accusations, raise the flag of religion, and defend the intellectual and scholarly aspect of religion. Understanding this necessity, Master Motahhari has embarked upon explicating the importance of reason and science and their interrelation with religion in a coherent set of scientific inquiries. He deems that the comprehensiveness of religion is not in offering each and every detail, but in providing a mechanism to extract the details in all eras. Based on this mechanism and process – which is nothing but the intellect- and principle-based Free Investigation – A Muslim Jurist can bring about balance between religious comprehensiveness and religious flexibility and changeability. He agrees with reason's priority in understanding the religious propositions and considers it to be beneficial to legislation. On the other hand, he believes that Islam has not rejected empiricism and science but deems them as subordinate to religion. Therefore, reason and science are certainly interrelated to religious law but considering the priority in terms of rank, reason is prior to science and religious law.