زمين‌شيمي و سنگ‌زايي سنگ‌هاي ديابازي سازند هرمز، واقع در استان هرمزگان (جنوب ايران)

Geochemistry and petrogenesis of The Hormuz Formation diabase rocks, Hormozgan province (south Iran)

سازند هرمز يك توالي از سنگ­هاي تبخيري - آتشفشاني متغير در گنبدهاي نمكي است كه سنگ­هاي آتشفشاني آن اغلب اسيدي و بطور كلي كمتر از يك سوم بازي هستند. در پروتروزوئيك پسين (620-640 ميليون سال پيش)/ نئوپروتروزوئيك - كامبرين پيشين، در نتيجه­ي كافت­شدگي حوزه­هاي كوچك در قسمت شمالي صفحه­ي عربستان، در طول بيشتر حوزه­ي خليج فارس و معادل آن در عمان، نمك آرا، ايجاد شده­اند. دياباز معمول­ترين سنگ بازي سازند هرمز است. ديابازهاي مورد بررسي، در صحرا به صورت برآمدگي­هاي استوك مانند و دايك به شدت دگرسان شده ديده مي­شوند. اين سنگ­ها شامل كاني­هاي اوليه­ي پلاژيوكلاز، پيروكسن و كمتر اليوين بوده كه در حال تجزيه به انواع كاني­هاي ثانويه هستند بافت­هاي اوليه­ي ديابازها، پوست ماري، پورفيري و ريزسنگي جرياني هستند. 22 نمونه از ديابازهاي سازند هرمز انتخاب شده از 7 گنبد نمكي جنوب ايران، به روش طيف­سنجي فلئورسانس پرتو x (XRF) و جرمي پلاسماي جفت شده القايي (ICP-MS) بررسي شدند. اين سنگ­ها بر نمودارهاي زمين­شيميايي، در گستره بازالت­هاي تولئيتي و بازالت­هاي پشته­ي ميان اقيانوسي (MORB) قرار مي­گيرند. با توجه به مقادير عناصر اصلي و كمياب، اين ديابازها با تبلور جدايشي، در يك مخزن ماگمايي يا در مسير رسيدن به سطح زمين قرار گرفته­اند. بر اساس الگو و مقادير عناصر خاكي نادر (REE) اين نمونه­ها، سنگ مادر ماگماي سازنده­ي آنها، درجات متوسطي از ذوب بخشي را تجربه كرده و اين ديابازها طي تكامل ماگمايي دچار آلودگي پوسته­اي خفيفي شده­اند. بر اساس مقدار نسبت­هاي عناصر كمياب، احتمالاً از يك خاستگاه گوشته­اي تهي­شده تا انتقالي، از يك ناحيه­ي خاستگاه اسپينل پريدوتيت و فاقد گارنت ناشي شده­اند. در نتيجه، مي­توان گفت كه ديابازهاي سازند هرمز، فراورده كافت­شدگي نئوپروتروزوئيك تا كامبرين پيشين بخش شمالي صفحه­ي عربستان هستند. آنها تركيبات شيميايي مشابه بازالت­هاي تولئيتي آركئن دارند و همه ويژگي­هاي و يك سنگ­سبز را نشان مي­دهند.

The Hormuz Formation is a sequence of lithologically various evaporitic–volcanic rocks in salt domes where the volcanic rocks are dominantly acidic, generally with less than one third basic volcanics. It was formed in the Late Proterozoic (640–620 Ma)/Neoproterozoic–Early Cambrian, as a result of sub-basin rifting in the northern part of the Arabian plate, throughout most of the Persian Gulf Basin and the equivalent Ara salt in Oman. Diabase is the most common basic rock of the Hormuz Formation. In the field, the studied diabases are seen as stock-like outcrops and dykes which are extremely altered. These rocks contain plagioclase, pyroxene and less olivine as primary minerals which are transformed to various secondary minerals and the diabases primary textures are ophitic, porphyritic and microlitic flow. 22 samples of these diabases from 7 salt domes of southern Iran were analyzed by XRF and ICP-MS methods and then studied. On geochemical diagrams, these rocks plot in the field of tholeiitic basalts and mid-oceanic ridge basalts (MORB). According to values of major and rare elements, these diabases have undergone fractional crystallization within a magma chamber or en route to the surface. Due to REE pattern and values of these samples, the parental rock of the magma which produced them has experienced intermediate degrees of partial melting and these diabases have undergone low degrees of crustal contamination during magmatic evolution. According to values of rare elements ratios, they were probably generated from a depleted to transitional mantle source derived from a garnet-free, spinel peridotite source region. Therefore, the Hormuz Formation diabases are products of the Neoproterozoic to Early Cambrian rifting of the northern part of the Arabian plate. They have similar chemical compositions as Archean tholeiitic basalts and show all the features of a greenstone but whether or not they are on a Phanerozoic greenstone belt, needs further tectonic studies.