جايگاه زكات از ديدگاه فقه حكومتي

Status of Zakah from the Viewpoint of Governmental Islamic Jurisprudence

زكات از اركان اسلام مي باشد كه در قرآن در كنار نماز قرار گرفته است و در طول تاريخ فقه، فقهاي شيعه و اهل سنت به طورمفصل درباره آن كتاب نوشته اند. سيره پيامبر اكرمn و جانشينان آن حضرت زكات را يك امر حاكميتي نشان مي دهد كه دريافت آن را با ايجاد ساختاري نظام مند انجام مي دادند و آيه شريفه قرآن نيز سهمي از زكات را براي عاملان جمع آوري و رساندن زكات به موارد مصرف منظور كرده است؛ اما در تاريخ اسلام تحولات سياسي رخ داده است كه زكات را در نظر و عمل در فقه شيعه از اين جايگاه خارج كرده و به صورت امري غيرحاكميتي درآورده است. اين مقاله درصدد اثبات اين فرضيه است كه گرچه زكات به طورعمده براي رفع فقر وضع شده، ولي در صورت برقراري حكومت حق و عدل بايد دريافت و پرداخت آن توسط حاكم و دولت اسلامي صورت گيرد. مروري بر روايات زكات و فتاوي فقهاي شيعه نشان مي دهد كه پرداخت زكات را از تكاليف صاحبان اموال دانسته اند و كمتر فقهاي شيعه به زكات به عنوان امر حاكميتي نگريسته اند. سوال اصلي اين است: آيا زكات از منابع مالي در اختيار حكومت اسلامي براي رفع فقر و ساير اهداف آن است، يا اصولا موضوعي غيرحكومتي است؟ در اين مقاله با روش تحليلي و استناد به روايات و متون فقهي، اثبات شده است كه زكات در اصل از منابع مالي حاكم اسلامي براي تحقق اهداف اعلام شده در آيه قرآن است و علت مهجوريت اين ديدگاه در نظر برخي از فقهاي شيعه، عدم بسط يد امامان و حاكمان بر حق در عصر حضور و غيبت بوده است. اكنون كه با برقراري جمهوري اسلامي حاكم در آن ولي فقيه است، زكات بايد در اختيار ولي فقيه قرار گيرد.

Zakah (Zakat), a form of alms-giving treated in Islam as a religious obligation or tax, is one of the pillars of Islam, which, by Quranic ranking, is next after prayer (salat) in importance. Throughout the history of Islamic jurisprudence (Fiqh) Shia and Sunni jurisprudents and scholars have written many books on this subject. The Sire of the Prophet (pbuh) and his successors shows that Zakat is mandated and collected by the state and they received it with a systematic structure and the sacred verse of the Holy Quran also includes a portion of Zakah for the use of agents of collecting and distributing Zakah. But in the history of Islam, there have been political changes that have removed Zakat from Shiite jurisprudence in theory and practice and it has been altered into a government-run voluntary zakat contribution. This paper seeks to prove that although Zakat is most commonly used to eradicate poverty, but if a government is founded on righteousness and justice, it must be received and paid by the ruler and the Islamic State. An overview of the Zakat and Fatwa's traditions of the Shi'ite jurisprudents shows that it is "Taklif" (a legal charge or obligation) for the owners of the property to pay Zakat and Shi'a jurists are less likely to consider Zakat as a sovereign state. The main question of the research can be: is Zakat from the Islamic government's available financing resource for eliminating poverty and other purposes, or is it essentially non-governmental? In this article, by analytical method and based on jurisprudential traditions and texts, it has been proven that Zakat is essentially from the financial resources of the Islamic ruler to fulfill the goals stated in the Quranic verse. an‎d the reason for the obsoleteness of this opinion in the view of some Shi'ite jurisprudents was the lack of "BASTE-YAD" (the de facto guardianship of Imam (a.s) or his deputy) in the era of presence and occultation of the Imam. Now, with the establishment of the Islamic Republic of Iran which its ruler is "Velâyat-e Faqih" (The Guardianship of the Islamic Jurist) Zakat must be at the disposal of the Velâyat-e Faqih.