بررسي تحولات ساختار فضايي در مورفولوژي شهر طي ادوار تاريخي. نمونه موردي: شهر زنجان

ساختار فضايي شهر زنجان در گذر زمان و تحت شرايط مكاني و  زماني  و ساير عوامل اقتصادي و اجتماعي به تدريج توسعه و شكل يافته است. اما در اين ميان براي اين كه بتوان درك درستي از چگونگي تاثير تغييرات ساختار فضايي بر مورفولوژي شهر به دست آورد ضرورت شناخت پيشينه و سير تحول كالبد فضايي آن تاكنون بوده است؛  تا از اين طريق بتوان عوامل موثر بر بروز تحولات فضايي را مورد بررسي قرار داد. اين پژوهش با هدف بررسي دگرگوني هاي ساختار فضايي در طي ادوار تاريخي با استفاده از روش تحليل نقشه بر اساس تحليل تغييرات ميزان هم پيوندي انجام پذيرفت بدين منظور با استفاده از روش توصيفي تحليلي به بررسي تغييرات مورفولوژي شهر زنجان پرداخته كه در آن بخشي از اطلاعات مربوط به دوره هاي مختلف تاريخي نيز به كمك روش كتابخانه اي و اسنادي جمع آوري شده است. روند تحليل طي دوره هاي مختلف رشد و توسعه شهر به كمك  نرم افزار Atocad، Arc GIS، تهيه و ميزان هم پيوندي و تفاضل هم پيوندي در دو سطح بافت مركزي و شهر مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. تحليل هاي انجام گرفته در قالب جدول و نقشه استخراج شد. بدين ترتيب با بررسي تغييرات پارامتر هم پيوندي، در دوره‌هاي مختلف اين نتيجه حاصل شد كه تغييرات ارزش هم پيوندي مرتبط با دگرگوني هاي كالبد فضايي در ساختار شهر است. چنانچه خيابان كشي هاي دوره سوم، عدم برقراري اتصال رينگ هاي حلقوي بين بافت قديم و جديد و  يا عدم پيوند محورهاي واسطه به استخوانبندي اصلي شهر (در دوره پنجم)، تمركززدايي از مركز شهر (در دوره ششم)، اوج افزايش ميزان ميانگين هم‌پيوندي در شهر و بافت مركزي به‌ترتيب (358/1، 372/1) و همچنين تفاضل هم پيوندي به‌ترتيب (212/2، 994/1) در دوره پنجم، گسترش الگوهاي شطرنجي در دوره هاي پنجم و ششم، اجراي طرح هاي ترافيكي در دوره هفتم، عامل اصلي تغيير ارزش‌هاي هم پيوندي بوده است كه مجموعه اين عوامل دگرگوني هاي فضايي را در  شهر طي گذر زمان پديد آورده است. همچنين در اين پژوهش با انجام مقايسه نتايج به دست آمده با نمونه مشابه آن در شهر مشهد اين نتيجه حاصل شد كه بافت مركزي شهر زنجان برخلاف شهر مشهد از ميزان ميانگين هم پيوندي بالاتري نسبت به شهر برخودار بوده است بطوريكه در شهر زنجان ميانگين هم پيوندي بافت مركزي نسبت به شهر به‌ترتيب (245/1 و 209/1) و  برعكس در شهر مشهد به‌ترتيب (95/0 و 007/1) بوده است. نتايج دو تحقيق نشان داد كه معضلات فضايي در بافت مركزي اين دو شهر به گونه متفاوت از يكديگر بوده است كه در اين تحقيق بدان پرداخته شده است. بر اساس اين تحليل مي توان گفت كه ويژگي هاي ساختاري هر شهر منحصر بفرد بوده و الزاما قابل تعميم به ساير شهرها نخواهد بود. بنابراين در اين تحقيق پيشنهاد مي شود كه تغييرات ساختار فضايي هر شهر بنا بر ويژگي هاي خاص خود مورد مطالعه قرار گيرد.