ارزيابي تطبيقي گستردگي شهري با تأكيد بر تغييرات كاربري اراضي طي دورۀ زماني 2016-1987 (مورد شناسي: شهرهاي آمل و بابل)

A Comparative Assessment of Urban Extension With Emphasis on Land Use Changes Over The Period 1967- 2016 (Case Study: Amol an‎d Babol Cities

پراكندگي ﺷﻬﺮي ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم به‌صورت ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﺷﻬﺮي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺖ، ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻧﺎﮔﻮار زﻳﺎدي را ﺑﺮاي ﺷﻬﺮﻫﺎ ﭘﺪﻳﺪ آورد. عمدۀ مشكلات شهرهاي كشور، در‌هم‌تنيدگي كالبدي، اقتصادي، اجتماعي و زيست‌محيطي ناشي‌از گسترش افقي بي‌برنامه است. با وجود همۀ مشكلات، اين واقعيت را نيز بايد قبول كرد كه گسترش افقي شهرها امري اجتناب‌ناپذير است؛ ازاين‌رو در دهه‌‌هاي اخير در ايران، گسترش شهرها به‌صورت نوعي معضل درآمده و لزوم توجه به مسائل شهري در قالب چارچوب علمي، اهميت و ضرورت يافته است. پژوهش حاضر گسترش افقي يا اسپرال شهري را با استفاده از داده‌‌هاي وضع موجود و تاريخي سنجش از راه دور و با كمك مدل‌‌هاي آماري ساده كه مي‌‌توانند برروي ابعاد مختلف زماني و مكاني (فضايي) به‌كار برده شوند، آناليز كرده و مشخص كرد كه رشد شهري كدام‌يك از شهرهاي آمل و بابل (شهرهاي استان مازندران) از نوع اسپرال بوده و روند آن در طي زمان و همچنين ميزان آن در قطاع‌‌هاي مختلف شهري چگونه بوده است و كدام‌يك از اين دو شهر بيش‌ترين تغييرات كاربري اراضي را در پيرامون خود داشته و در آينده مسير اين تغييرات به كدام جهت است؟ ابزار گردآوري داده‌‌ها، مبتني‌بر اطلاعات اسنادي مي‌باشد. با استفاده از نرم‌افزار IDIRSI و ARC MAP كاربري اراضي و روش طبقه‌بندي نظارت‌شده (Fuzzy artmap) استخراج، از مدل «كراس‌‌تب» براي ميزان تغييرات انواع كاربري‌ها، از مدل «هلدرن» در راستاي شناخت گسترش افقي و براي پيش‌‌بيني روند تغييرات كاربري اراضي براي افق زماني سال 2026، از روش زنجيره‌اي «ماركوف» استفاده شده است. ارزيابي تصاوير ماهواره‌‌اي نشان مي‌دهد كه تغييرات كاربري اراضي ساخته‌شده در شهر آمل نسبت‌به شهر بابل بيشتر است. همچنين نتايج مدل «كراس‌‌تب» نشان مي‌دهد كه در شهر بابل در سال 2016، بيش‌ترين تغييرات كاربري در اراضي كشاورزي با 55.54 درصد و كمترين تغييرات در پهنۀ آبي با 2.32 درصد صورت گرفته است. درحالي‌كه در شهر آمل بيش‌ترين تغيير در اراضي كشاورزي آبي، 66.97 درصد است. رشد فيزيكي و كالبدي شهرهاي آمل و بابل نيز بيشتر بر اثر عامل جمعيت است كه نتيجۀ آن كاهش تراكم ناخالص جمعيت و افزايش سرانۀ ناخالص زمين شهري و درنهايت گسترش افقي و بدقواره‌‌ بوده است. نتايج به‌دست‌آمده براي پيش‌‌بيني تغييرات اراضي نيز نشان مي‌دهد كه در شهر آمل باغات، ولي در شهر بابل اراضي كشاورزي آبي، بيش‌ترين تغييرات را خواهد داشت.

The urban scattering that developed as urban scattering after World War II had many unfortunate consequences for cities. The major problems facing cities in the country are the physical, economic, social and environmental interconnectedness of unplanned horizontal expansion. In spite of all the problems, one must also accept the fact that horizontal expansion of cities is inevitable; hence, in recent decades in Iran, the expansion of cities has become a problem and the need to pay attention to urban issues in the context of science, is importance and Necessary. Recent research has analyzed urban sprawl or horizontal sprawl using current and historical remote sensing data using simple statistical models that tend to be applied to different spatial and temporal dimensions and specified that which one of the cities of Amol and Babol of Mazandaran province is of Spiral one and how is its trend over time as well as its rate in different urban segments and which of these two cities has had the most land use changes around them and in which direction is the future of these changes.The data collection tool is based on documentary information. Using IDIRSI and ARC MAP software, Land Use and Supervised Fuzzy Artmap Classification Method was extracted and the Cross Tab Model was used for the extent of land uses changes, Helderen model was used to identify the extent of horizontal expansion and Markov chain method was used to predict land use change trends for the time horizon of 2026. Evaluation of satellite images shows that land use changes in Amol city are more than Babol city. The model results also show that in the city of Babol in 2016, the highest land use changes occurred with 55.54% and the lowest land use change with 2.32%. while in Amol, the largest change in irrigated agricultural land is 66.97%. The physical growth of the cities of Amol and Babol is also mainly due to the population factor, which has resulted in a decrease in gross population density and an increase in the net per capita urban area and ultimately in horizontal and sprawling expansion. The results also show that in Amol orchards, but in Babol, irrigated agricultural lands will have the most changes.