از فهم گزاره تا شناخت عصر (بررسي و تحليل اواخر قرن نهم به‌مثابه دورۀ گذار)

اين پژوهش با هدف بررسي و تحليل تحوّلاتي نوشته شده كه ادبيات فارسي در اواخر قرن نهم بر خود ديده است. در جستار پيش روي، ابتدا مقدّمه‌اي دربارۀ آراي صاحب‌نظران اعم از منطقيون، بلاغيون و ادبا دربارۀ شعر و حقيقت آن آمده است. سپس بر اساس روش‌هاي مرسوم در تاريخ انديشه، تاريخ‌گرايي نوين و انسان‌شناسي، به بررسي و تحليل گزاره‌اي از بهارستان كه دربارۀ شعر و حقيقت آن بيان شده، پرداخته شده است. سعي بر آن بوده كه اين گزاره با استفاده از توصيف انبوه، نسبت به پس‌زمينه‌اي كه در آن بيان شده است معنا شود. يافته‌ها نشان مي‌دهد كه منطقيون «تخيّل» را عنصر سازنده و حقيقت شعر معرّفي كرده و به تمايز نگاه خويش با نگاه جمهور كه حقيقت شعر را وزن و قافيه مي‌شمرده‌اند، تاكيد ورزيده‌اند. البتّه همواره نظرگاه منطقيون مورد توجه نبوده است؛ بلكه در نظر بعضي از ادبا مانند جامي كه اشعارش مملو از تخيّل است، نگرش جمهور در برابر نگرش منطقيون بركشيده شده است. نتايج به‌دست‌آمده از اين پژوهش، سبب اين تفوّق را برخاسته از ويژگي‌هاي دوره‌اي مي‌داند كه جامي در آن مي‌زيسته است و مي‌توان از آن با عنوان دورۀ گذار ياد كرد.