نقش تمركز جغرافيايي صنايع و تخصصي‌شدن منطقه‌اي در شكل‌دهي به ساختار فضايي ايران طي دورة زماني 1390-1376

The Role of the Geographic Concentration of Industries and Regional Specialization in the Formation of Spatial structure of Iran during the Period 1997 – 2011

تعيين جايگاه مناطق مختلف در تقسيم كار فضايي و شناخت ساختار صنعت در سطح كشور اهميت ويژه‌اي دارد. يكي از مهم‌ترين عناصر ساختار صنعت، تمركز جغرافيايي است. با توجه به اينكه در بيشتر مطالعات مربوط به توسعة منطقه‌اي، موضوع تمركز جغرافيايي و تخصصي‌شدن منطقه‌اي صنايع همواره در كنار هم مطرح شده‌اند، هدف اين مقاله نيز تحليل نقش تمركز فضايي صنايع و تخصصي‌شدن منطقه‌اي در شكل‌گيري تقسيم كار فضايي در ايران در بازة زماني 1390 –1376 است. روش پژوهش كمّي و رويكرد آن توصيفي- تحليلي است. براي دستيابي به هدف، روش‌هاي تحليل كمّي شامل ضريب جيني تمركز، ضريب جيني تخصصي‌شدن و ضريب مكاني به كار رفته است. درنهايت با بهره‌گيري از ضريب پيرسون، همبستگي بين تخصصي‌شدن و تمركز جغرافيايي در بخش‌هاي صنعتي مختلف ايران سنجيده شده است. نتايج يافته‌ها نشان مي‌دهد متوسط تمركز در دورة مدنظر 21 درصد افزايش يافته است كه حاكي از گرايش صنايع به تمركز جغرافيايي است؛ اين تمركز عمدتاً در استان‌هاي تهران، اصفهان و آذربايجان شرقي بوده است؛ اگرچه در پايان دوره به سمت استان‌هايي مانند خراسان، يزد و خوزستان نيز گرايش يافته است؛ همچنين نتايج يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد بين تخصصي‌شدن منطقه‌اي و تمركز جغرافيايي صنعت در ايران رابطة معنا‌داري وجود دارد و استان‌هاي با تمركز جغرافيايي بيشتر تخصصي هم شده‌اند؛ از اين رو تقسيم كار فضايي در بعضي مناطق ايران شكل گرفته است.

Determining the location of the different areas in the national division of labor and the structure of industry in the country is of particular importance. One of the most important elements of industrial structure is geographic concentration. As in most studies related to regional development, spatial concentration and regional specialization are considered as two sides of a coin. This research aimed to analyze the patterns of regional specialization and geographic concentration of industries in the country in the period 1997–2011, to answer the question of whether between regional specialization and geographic concentration, there is a significant relationship. To achieve the goal of research, various techniques such as Gini coefficient and location quotient were taken into consideration. The results indicated that the average of spatial concentration during the studied period increased by 21 percent which means that the manufacturing industries tend to become geographically concentrated. However, it seems that this concentration in 2011 tended towards the provinces such as Khorasan, Yazd, and Khuzestan. Finally, the results showed that there is a direct relation between geographical concentration and regional specialization in Iran and the concentrated provinces have become specialized in concentrated industries as well. Thus, the division of space in some regions of Iran formed.