تطور معناي رفض و تشيع در منابع رجالي ـ فرقه اي اهل سنت

Semantic Evolution of the Terms Rafida and Shi'ism in Rijal and Religious Sect Sources of the Sunnis

فهم معناي دقيق اصطلاح‌ها و توجه به تغيير و تحول مولفه‌هاي معنايي يك واژه يا اصطلاح در طول تاريخ، سبب شناخت واقع‌بينانه‌تري از مسائل و تحليل درست موارد كاربرد آن مي‌شود. از جمله واژگاني كه به نظر مي‌رسد در طول تاريخ دچار تحول معنايي شده باشند، دو عنوان تشيع و رفض است كه هم در فرقه‌شناسي و هم در علم رجال از آن دو بهره گرفته مي‌شود. اين تحقيق با تحليل قرائن تاريخي درصدد بازخواني واژه‌هاي «رفض و تشيع» در سده‌هاي نخستين هجري برآمده و به اين سوال پاسخ داده كه آيا دو تعبير رفض و تشيع در اين قرون صرفاً به شيعيان امامي اطلاق مي‌شود يا دايرۀ معنايي فراتر از تشيع امامي داشته و فرقه‌ها و جريان‌هاي ديگري از تشيع را هم در خود جاي مي‌دهد؟ اين جستار در پي اثبات اين مدعا است كه بر خلاف تصور اوليه، دو عنوان تشيع و رفض انحصاري بر فرقۀ اماميه ندارد و رجوع به تعاريف خود اهل سنت از اين دو اصطلاح و انطباق آن با جريان‌هاي منتسب به تشيع، بيانگر نوعي توسعۀ معنايي اين دو واژه در كاربردهاي متقدمان است كه به تدريج دچار نوعي تحديد معنايي شده و در تشيع امامي به اصطلاح امروزي خود منحصر شده و عدم توجه به اين نكته از سوي برخي از پژوهشگران، تحليل‌هاي نادرستي نسبت به كاربرد اين دو تعبير در توصيف راويان ايجاد كرده است.

Understanding the exact meaning of the terms and tracking the evolution of the semantic components of a word or term throughout history will offer a more realistic perception of the issues and the accurate analysis of its applications. Among the words that seem to have undergone a semantic change over the course of history are the two terms Shi'ism and rafida, which are used both in sectology and Elm al-rejal (Science of Narration). This research, by analyzing historical evidences, attempts to revisit terms " rafida and Shi'ism " in the early centuries and address the question whether the two terms of rafida and Shi'ism in these centuries have referred solely to the Imamiyyah Shia or the semantic scope of this term is far beyond Imamiyyah Shia, encompassing other Shia sects and movements. This paper seeks to prove that, contrary to the general perception, the two terms of Shi'ism and rafida are not exclusive to Imamiyyah Shia. The definitions of these two terms offered in Sunni sources and its adaptation to the movements attributed to Shi'a manifest a kind of semantic development of these two words in the discourse of earlier theorists. However, it has undergone a semantic delimitation over time, becoming constrained to its current meaning in the Imamiyyah Shia. Failure to recognize this point, some researchers have provided incorrect analysis of the application of these two terms in describing narrators