مطالعه ساختار سجاده‌هاي (معاصر) سيستان و بلوچستان

Studying the Structure of Contemporary Prayer Rugs of Sistan and Baluchestan

سجاده يكي از دست‌بافته‌هايي است كه از ديرباز تاكنون در استان سيستان و بلوچستان رايج بوده و علاوه بر زيبايي بصري، داراي معاني عميق معنوي نيز هست و توجه پژوهشگران، به‌ويژه كارشناسان بومي اين استان را در دو دهه اخير به خود جلب كرده است. به‌منظور بررسي سجاده‌ها، ابتدا با اشاره به اعتقادات و باورهاي اصيل مردم در نقوش شاخص به‌كار رفته در سجاده‌ها، آن‌ها را به گروه‌هاي اقتباسي، نيمه-اقتباسي، بومي و اصيل، جديد و ذهني تقسيم كرده‌ايم. رايج‌ترين و زيباترين اين نمونه‌ها طرح‌هاي بومي بوده كه شامل سجاده‌هاي محرابي، قابي يا رضوان، گنبدي-گلدسته‌اي و قاليچه نمازي است. سؤالاتي كه در اين پژوهش مطرح گرديده بدين‌قرار است: (1) ساختار كلي سجاده‌هاي قاليچه‌اي سيستان و بلوچستان چگونه است؟ و (2) مهمترين طرح‌ها و نقوش سجاده‌هاي سيستان و بلوچستان كه باعث ماندگاري آن‌ها شده است، كدام‌اند؟ نقش و رنگ به‌كار رفته در سجاده‌هاي قاليچه‌اي سيستان و بلوچستان متأثر از طبيعت، خواسته‌هاي مردم و فرهنگ حاكم بر منطقه است. به‌طور كلي ساختار و نقوش سجاده‌ها در اكثر مناطق به‌هم نزديك است و اين دست‌بافته‌ها داراي ريشه‌هاي تصويري و مفهومي يكسان‌اند كه بخش اعظم نقوش اين سجاده‌ها به‌صورت هندسي است. ويژگي‌ها و مشخصه‌هاي بافت بومي و مواد اوليه رايج در استان نيز در اين مقاله مورد بررسي و مطالعه قرار گرفته است. روش تحقيق، تحليلي و توصيفي است و استخراج اطلاعات، علاوه بر مطالعات اسنادي كه با رجوع به منابع مكتوب و غير‌مكتوب صورت مي‌پذيرد، حاصل مشاهدات، مطالعات و بررسي‌هاي ميداني[1] است. تجزيه، تحليل و تطبيق داده‌ها و تصاوير، معياري براي شناسايي سجاده‌ها و دست‌بافته‌هاي استان بوده و به احياء و حفظ هنر بومي اين منطقه كمك شاياني مي‌نمايد.

Prayer rug is one of hand-woven products which have been common in Sistan & Baluchestan from ancient times till now, and it has deep spiritual meanings in addition to visual beauty, which has attracted the researchers to itself, especially native experts of this province in the recent two decades. In order to study the prayer rugs, we will classify them into adoptive, half–adoptive, native and original, new and intuitive groups according to people's authentic beliefs and significant motifs which are used in them. The most common and beautiful ones of these samples are the native designs, which include Mehrabi, frame, domical-minaret and prayer rugs. Questions which are asked in this research are as follows: How is general structure of rug prayer rugs of Sistan & Baluchestan? Which are the most important designs and motifs of Sistan & Baluchestan prayer rugs which have caused their durability? Designs and colors used in rug prayer of Sistan & Baluchestan are affected by nature, people's wishes and regional culture. Generally, prayer rugs' structure and motifs are closely similar in most areas of the regions and they have the some visual and meaningful roots, and the most part of these prayer rugs have geometric shapes. Features of native weaving and common raw materials of the province also have been reviewed in this study. The research methodology is analytic and descriptive, and data collection is done with referring to written and unwritten sources in addition to documented studies. Observation results are obtained from field studies and investigation and analysis of data and pictures is a criterion for identifying prayer rugs and hand-woven products of this province, and can helps for reclamation and protection of native art of this region.