عنوان مقاله :
نگاهي به طرح سجاده صف در حوزه‌هاي فرش‌بافي اسلامي
عنوان به زبان ديگر :
A View on the Design of Niche Prayer Rug (Saff) in Islamic carpet weaving
پديد آورندگان :
كمند لو، حسين دانشگاه سمنان
كليدواژه :
سجادۀ صف , طرح محرابي , ايران , اناتولي , هند , تركستان شرقي , فرش
چكيده فارسي :
طراحان فرش در طول تاريخ با تأثيرپذيري از مذهب، سياست، فرهنگ و ساير هنرهاي رايج، نقوش زيبا و گاه منحصربه‌فردي را خلق و بافندگان چيره‌دست ايراني نيز آن‌ها را ثبت كرده‌اند. سجاده‌هاي محرابي از مهم‌ترين طرح‌هايي هستند كه با ورود اسلام همه‌گير شدند. اين‌گونه از فرش‌ها با الگوبرداري از طاق‌هاي ايراني و در ابعادي كوچك براي اجراي فريضۀ ديني نماز طراحي و اجرا شدند.
اجراي نمازهاي جماعت و عيدين باعث ابداع طرحي جديد با عنوان سجادۀ صف در هنر فرش‌بافي ايران شد. در اين‌گونه از فرش‌ها رديفي از طاق‌هاي محرابي در طول يا عرض فرش بافته مي‌شود و هركدام از آن‌ها جايگاه نمازگزاران را مشخص مي‌كند. اين طرح باگذشت زمان توسط مسلمانان ساير كشورهاي اسلامي همچون تركيه، هند و نواحي تركستان شرقي اقتباس شد؛ با اين تفاوت كه بافندگان ساكن در اين مناطق با توجه به فرهنگ و نقوش رايج، فرش‌هايي با طرح سجادۀ صف توليد كردند.
با توجه به اينكه اولين بار طاق و طاق‌نما در معماري عيلامي به كار گرفته‌شده و بعدها اشكانيان آن را احيا و گسترش دادند، همچنين اشاراتي كه در برخي از سفرنامه‌ها به سجاده بافي در نواحي مختلف ايران شده است، شايد بتوان گفت سجادۀ صف اولين بار توسط هنرمندان ايراني به كار گرفته‌شده است. هدف از اجراي اين پژوهش معرفي نقش سجادۀ صف در هنر فرش‌بافي ايران و مهم‌ترين حوزه‌هاي فرش‌بافي جهان اسلام است. مهم‌ترين سؤال پژوهش اين است كه از چه زماني و در كدام كشور اسلامي اين طرح ابداع‌شده است؟ همچنين علت بافت فرش‌هاي سجادۀ صف چه بوده است؟ روش تحقيق در اين نوشتار به‌صورت توصيفي – تاريخي است و شيوۀ گردآوري اطلاعات به‌صورت كتابخانه‌اي و اسنادي است.
بامطالعۀ اطلاعات و تصاوير محدودي كه از فرش‌هاي مزيّن به نقش سجادۀ صف موجود است، مي‌توان گفت اغلب آن‌ها در كشورهايي همچون ايران، هند، تركيۀ عثماني و نواحي تركستان شرقي بافته‌شده‌اند. با توجه به عنصر مشترك طاق در تمامي آن‌ها و همچنين نمونه فرش‌هاي طرح‌شده در نگاره‌هاي ايراني، احتمالاً الگوي اصلي اين نقش ريشه در ايران دارد و تفاوت‌ها منحصر به شيوۀ طراحي عناصر جزئي يا نوع بافت است. مهم‌ترين علت بافت اين‌گونه از سجاده‌ها ايجاد نظم و وحدت در بين نمازگزاران بوده است.
چكيده لاتين :
Iranian artists and craftsmen have been interested in decorations for a long time. Geometric, animal and plant motifs and sometimes a line in various combinations adorned all or part of their handmade works. The art of carpet weaving hasn't been excluded. Carpet designers have created beautiful and sometimes unique designs by the influence of religion, politics, culture and other common arts during the course of history and the master weavers have also recorded it.
One of the most important applied designs in carpet-weaving art which became universal by the arrival of the Islam is the design of prayer rugs, the carpets with small dimensions that were designed and woven to perform the most important religious practices; saying prayers. Probably, performing congregational religious ceremonies including Congregational Prayers, Friday or Eid (Islamic Feast) prayers were enough to create a unique design in the art of carpet-weaving in Islamic Iran with the title of a Niche Prayer Rug (saff).
In these kinds of carpets, a row of altar arches is woven on the length or width of the carpet to determine the position of a single person who says prayers. This attractive design that can be a symbol of unity of the Islamic nations, has been gradually adapted by Muslims of other Islamic countries such as Turkey, India and Eastern Turkestan. Considering the culture and common decorative motifs of that area, the native weavers produced different and sometimes beautiful carpets that are rooted in original Iranian art.
This descriptive-analytic investigation is to study the history of the Niche Prayer Rug (saff) design in Iranian carpet-weaving art. Regarding the library based state of the research, it’s tried to introduce the reason of weaving these kinds of carpets and also the areas that produced them.
