تحليل عليّت و عامليّت در دگرگوني هاي دو دهۀ اخير قالي ايران (مناطق مورد مطالعه: خراسان شمالي، خراسان رضوي، خراسان جنوبي)

CAUSAL ANALYSIS IN CHANGES OF LAST TWO DECADES OF IRANIAN CARPETS (Case Study Areas: Northern Khorasans, Razavi Khorasans and Southern Khorasans

در بسياري از پژوهش ها و مطالعات مرتبط با هنرهاي كاربردي ايران و از جمله قالي به علت ناديده گرفتن بخشي از ابــعاد و مولفه هايِ عليتي و عامليتي (شكل يافته بر مبناي تعاملات و مناسبات ميان علل، شرايط و كاگزارانِ توليد) تحليل هاي مبهم و ناقصي از موجوديت و دگرگوني هاي آنها ارائــــه مي شود؛ با توجه به جايگاه ويژه و ممتاز قالي ايران در ميان هنرهاي كاربردي ( به علت دارا بودن توامان كاركردهاي زيبايي شناختي، مصرفي و اقتصادي) ؛ شناختِ نظام مند اين ابعاد و مولفه ها در روند تكوين و تغيير قالي در گسترۀ جغرافيايي و تاريخيِ مشخص، مي تواند الگوهاي تحليلي و تبييني كارآمدي را در اختيار متوليان امرِ برنامه ريزي و مديريت اين محصول و نيز توليدكنندگان بگذارد. اين پژوهش با رويكردي ميان رشته اي و روشي توصيفي ـ تحليلي به تبيين نوع و شكل تاثيرگذاريِ ابعاد و مولفه هاي عليتي و عامليتي بر ابعادِ فرمي، فني، كَمي و نيز فرايندي خلق قاليِ يك منطقه پرداخته است. پيكرۀ مطالعاتي در اين پژوهش از يك سو شامل قالي ها و مناطق قاليباف است و از سوي ديگر عامليت هايي را در بر مي گيرد كه به شكلي «سازماني» در عرصۀ توليد قالي فعال هستند. روش نمونه گيري قالي ها و حوزه هاي قاليباف، روش احتمالي يا تصادفيِ طبقه بندي شده مي باشد و انتخاب عامليت ها نيز به صورت گزينشي بر مبناي سابقه فعاليت، ضريب نفوذ و نيز گستردگي فعاليت آنها در دو دهه گذشته انجام گرفته است. حوزه جغرافيايي اين پژوهش، مناطق خراسان شمالي،خراسان رضوي و خراسان جنوبي در نظر گرفته شده است. نتايج اين پژوهش مشخص نمود كه، موجوديت يك قالي در شرايط معمول، رابطه تنگاتنگي با عليت هاي (علل و شرايط) آن دارد؛ اما دگرگوني ها و تغييرات قالي در ابعاد مختلف آن در دوران اخير بيشتر متاثر از فعاليتِ عامليت ها (كارگزاران) بوده است. عامليت هاي توليدِ قالي در يك منطقه علاوه بر ايفاي نقش متغير مستقل و تاثيرگذار بر ابعاد قالي يك منطقه، مي توانند به عنوان متغيري وابسته نيز حضور پيدا كنند؛ در اين شرايط متغير مستقل مي تواند ابعاد مختلف عليتي و يا ديگر عامليت هاي سرنمون و رقيب باشد.

In many researches and studies related to Iran’s practical arts including carpets there are incomplete and incomprehensive analysis provided about them due to ignoring part of the dimensions and components of causality; considering the special place of Iranian carpets among the practical arts (Due to the combination of aesthetic, consumer and economic functions); the systematic recognition of these dimensions and components of conception and change of carpets in a specific historic and geographic area, can provide planners, product managers and producers with useful analysis patterns and explanations. This research explains the type and form of the influence of the dimensions and components of causality on the figurative, technical, quantitative, and also the process of the creation of a carpet in a region using an interdisciplinary approach and a descriptive-analytical method. This study contains information on both the carpets and weaving districts and the agencies which are active in the organizational production of carpets. The sampling method of the carpets and weaving districts, is the coincidental classified method and the agency sampling is the selective method and it is according to their experience, influence and the extent of their activities in the last two decades. The geographical area of this research are Northern Khorasan, Southern Khorasan and Razavi Khorasan. The results of this research indicated that the existence of a carpet in normal conditions, has a close relationship with its causalities; but changes and transformations of the carpet was mostly affected by the activity of said agencies in the recent period. The production agencies can be present as a dependent variable in addition to their independent variable role in a district; in this conditions the independent variable can be different causal dimensions or other competing agencies.