مسجد جامع ِ عتيق كنگاور

شهر تاريخي كنگاور در ميانۀ راه همدان ـ كرمانشاه قرار دارد. كنگاور در دوران اسالمي شهر يا آبادي قابل توجهي بوده و ذكر آن در اكثر متون جغرافياي تاريخي آمده است. شهرت عمدۀ كنگاور به واسطۀ محوطۀ تاريخي موسوم به قصر خسرو پرويز/ معبد آناهيتا است. اين محوطۀ تاريخي نظر اكثر مورخان و مسالك نويسان قرون اوليه اسالمي را به خود جلب كرده است. از كم و كيف ]آبادي[ كنگاور در زمان ورود اعراب و سپاه اسالم اطالع دقيقي در دست نيست. اما مي بايد آبادي اي بوده باشد. زيرا اهالي آن به سپاه اعراب دستبرد زده و از اين رو در تاريخ عرب به قصراللصوص/ قصر دزدان شهره شده است. هارون الرشيد در سال 181ق در كنگاور اقامت كرده و عيد قربان را در آنجا گرامي داشته است. كنگاور در اوايل سدۀ چهارم هجري صاحب مسجدِ جامع معتبري شد كه به امر مونس االستاد، حاجب مقتدرباهلل و قاهرباهلل بنا شد. اين شهر در بزرگي بوده باشد كه حاجب دو تن از خلفاي عباسي در سدۀ چهارم هجري مي بايد شهر نسبتا آن مسجد نيكويي ساخته بوده است. اغلب مورخان و مسالك نويسان به اين مسجد اشاره كرده اند. از نسبت مسجد مونس و ديگر مساجد كنگاور در آن زمان اطالعي در دست نيست. در اين مقاله، مسجد مونس را مسجد جامع عتيق ناميده ايم. از اين مسجد امروز اثري نمانده است. شهر كنگاور در سده هاي اول اسالم بر روي خرابه هاي قصر خسرو يا معبد آناهيتا جاي گرفت. در كاوش هاي باستان شناسي ـ كه از سال 1347ش آغاز شد ـ آثار و بقاياي بسياري از دوران اسالمي يافت شد؛ از جمله بقاياي حمامي منسوب به سدۀ چهارم هجري بر روي صفۀ مياني قصر خسرو يا معبد آناهيتا. طي فعاليت هاي باستان شناسي آثار و بقاياي معماري و شهري كنگاور در دورۀ اسالمي براي رسيدن به آثار پيش از اسالم برچيده شد و راه را براي بازخواني تاريخ كنگاور در دورۀ اسالمي بر اساس اليه ها و يافته هاي معماري بسته شد. در گزارش كاوش ها از آثار و بقاياي مسجد جامع عتيق كنگاور چيزي گفته نشده است. احتماالت مختلف و ضعيفي دربارۀ اين كه مسجد عتيق كنگاور كجاست وجود دارد. از جمله اينكه گزارش هاي تاريخي دربارۀ اين مسجد را با وضع موقع مساجد كنگاور مطابقت دهيم. كنگاور مساجد متعددي دارد. سه از اين مساجد تاريخي اند: مسجد جامع، مسجد مالحسن، و مسجد امامزاده ابراهيم )ع(. مسجد جامع فعلي كه مدرسه هم هست در دورۀ فتحعلي شاه قاجار و در حاشيۀ شهر كنگاور ساخته شده و در چند دهۀ اخير بازسازي شده است. در تصويري از كنگاور در اوايل دورۀ قاجار )ترسيم شده توسط فالندن( آثار منارۀ بلندي ديده مي شود كه به احتمال بر فراز پشتۀ معبد آناهيتا قرار داشته است. در اينِ مقاله با مطالعۀ متون و اسناد و بررسي آثار تاريخي و وضع موجود در پي يافتن جاي آن هستيم.