معرفي نقشه هاي نجم المُلك ميرزا عبدالغفار خان اصفهاني در سفر خوزستان : اراضي محمره

ناصرالدين شاه به آباداني خوزستان عالقۀ بسيار داشت و براي احياي دوبارۀ رودهاي آن اهتمام بسيار كرد. يكي از برنامه هاي او براي احياي خوزستان مرمت و بازسازي سد اهواز بود. به اين منظور طي مأموريتي يكي از دانشمندان دارالفنون به نام ميرزا عبدالغفار خان اصفهاني ملقب به نجم الملك )1326ـ 1255ق( را با هدف ويژۀ بازديد از سد اهواز و راه اندازي آن در سال 1299ق به خوزستان فرستاد و با صدور فراميني چهارده گانه وظايف او را مشخص كرد. يكي از وظايف او تعيين مجاري و عرض شط ُ العرب )اروندرود امروزي( و ترسيم نقشۀ م َحمره )خرمشهر امروزي( و وارسي قابليت آباداني آن بود. نجم الملك پس از بازگشت از مأموريت نقشۀ محمره را در اصفهان با عنوان اراضي محمره ترسيم و تقديم ظل السطان، فرزند ناصرالدين شاه كرد و به فاصلۀ يك ماه رونوشتي از آن نقشه را در تهران ترسيم كرد. در اين مقاله نخست دو نقشۀ مذكور با ذكر اعالم آن و بررسي احوال نگارنده معرفي مي شود. سپس با تطبيق اطالعات نقشه با اطالعات معماري كه در سفرنام از محمره به دست مي آيد،عناصر و اجزاي قلعۀ محمره در دورۀ قاجاريه شناسايي مي شود و تا حدودي تصور نگارنده از اجزاي معرف قلعه، چه در قالب ِ مكتوب ِ سفرنامه و چه در قالب ِ مصور نقشه، معلوم مي شود.