حمام هاي دست كند شمال غرب استان كرمان؛ شيوه اي بديع در معماري حمام

آنچه شكل، نقشه، و تركيب فضايي يك اثر معماري را تعيين مي كند در وهلۀ اول كاربري و در وهلۀ دوم، بستر شكل گيري آن اثر است. آموزه هاي ديني، مناسبات اجتماعي، و الزامات فني به شكل گيريً فراگير در حمام هاي دوران اسالمي منجر شده است. وجود عناصر ثابت در تركيب فضايي الگويي تقريبا اين حمام ها از قبيل سربينه، گرمخانه، مياندر، خزينه و تون، در نتيجۀ برهم كنش عوامل فوق در طول زمان ابداع شده و به تكامل رسيده است. اما گاهي شرايط محيطي به مثابه بستر شكل گيري اثر، سبب وقوع تغييراتي در الگوي مزبور شده و موجب بروز خصوصيات بديعي در شكل و تركيب حمام ها مي شود. تأثير شرايط محيطي بر معماري حمام، در نمونه هايي از حمام هاي استان كرمان قابل بررسي و مطالعه است. چين خوردگي هاي شمال غرب استان كرمان كه در امتداد ارتفاعات مركزي ايران و شيركوه يزد قرار مي گيرند، يكي از عوامل تعيين كنندۀ شيوۀ معماري حمام هاي اين منطقه هستند. بافت آتشفشاني متخلخل ِ ِ اين ارتفاعات، امكان ايجاد فضاهاي دست كند را در معماري منطقۀ مورد مطالعه فراهم ساخته و موجب ايجاد مساكن، مساجد، آغل ها، و حمام هايي دست كند شده است. چهار نمونۀواجد شاخصه هاي معماري دست كند دامنۀ حمام هاي پاكش، ميمند، پيش استا، و كر كوه هاي شمال غرب استان كرمان به شمار مي روند كه در تركيب و كالبد آن ها مي توان تعامل كاربري، الزامات فني، و شرايط محيطي را در خلق گونۀ خاصي از معماري دست كند بررسي كرد. در طراحي عناصر مختلف حمام هاي مذكور، نه تنها كاربري بلكه امكانات و محدوديت هايي كه بستر ايجاد بنا فراهم مي آورد نيز نقش بارزي ايفا كرده است. بنابر اين تركيب فضايي حمام هاي مذكور، الگويي خاص را در معماري حمام پديد آورده كه مي توان از آن تحت عنوان »شيوۀ معماري حمام هاي دست كند« ياد كرد. معماري حمام هاي دست كند، بيش از آنكه عرصه اي براي رفع حوائج مردمان باشد، حكايت گر هوشمندي معماران ايراني در همراه ساختن انسان و طبيعت و معماري است.