معماري بوكَني در نارين قلعۀ ميبد

نارين ِ قلعه ميبد بر فراز يك تپه گلين برپا شده و با توجه به اِمتزاج آن با شارستان و برخورداري از عناصر مستحكم دفاعي، كهن دژ شهر ميبد بوده است. قلعه بر اساس نقشۀ بيضوي نامنظم و ارتباط حلزوني طرح ريزي شده است. به همين سبب تمام طبقات جدا از هم نيستند. قلعه در پنج حصار تودرتو محصور شده و از راه پنج دربند امكان رفت و آمد به آن فراهم ميشود. خندقي عميق و پهن اطراف را فراگرفته است. بلنداي بنا از كف خندق تا باالي بام شاهنشين حدود 25 متر است. كهن ترين آثار در اين مجموعه گلين به دست آمده متعلق به حدود هزارۀ چهارم پيش از ميالد و مهم ترين آثار آن متعلق به عصر ساساني است. آخرين تحوالت اساسي نارين قلعه مربوط به قرن هشتم هجري است. قلعه با دو فنآوري ساخت »برپا« و »كنده« بنا شده است. به اين ترتيب كه در تراز زيرين فضاهاي كنده و در تراز بااليي فضاهاي ساخته شدۀ برپا استقرار يافته اند. هدف از اين تحقيق پي بردن و رديابي فضاها و عناصر موسوم به »بوكني« است كه در دل خاك رسي كنده شده و همراه با فضاهاي برپا، تركيب و نظام فضاسازي نارين قلعه را تكامل بخشيده است. اين پژوهش در صدد پاسخگويي به اين پرسش اساسي است: سبب پديد آمدن فضاهاي بوكني در نارين قلعه چيست و اين فضاها چه نقشي در شاكلۀ اين بنا دارند؟ پاسخ به اين پرسشها از راه شناخت و تحليل اين فضاها حاصل خواهد شد. مهم ترين اطالعات در اين زمينه از راه تحقيق ميداني حاصل شده و روش به كار گرفتهشده در تحقيق توصيفي ـ تاريخي است. در نارين قلعه فضاهاي بوكني متعددي در خود دارد. از جمله در بدنه هاي دو جانب خندق كه خود عنصري كنده شده است، فضاهاي بوكني چندي پديد آمده و در بدنۀ جنوبي بخش اصلي قلعه، رديف قابل توجه فضاهاي كندهشده در چند تراز وجود دارد و فضاهاي تراز بالاييُ اين نيز با عناصر كنده شده مانند چاه و اتاق تركيب شده است. ساخته شدن بنا بر روي تودۀ گل ر امكان را پديد آورده كه در طول چند هزار سال از ظرفيت خاك بهرهبرداري بهينه صورت گيرد و بنا با طبيعت سازگار درآيد.