بررسي روش‌هاي مقابله با خشكسالي توسّط كشاورزان (مطالعه موردي: شهرستان شيروان استان خراسان شمالي)

Studying the Methods of Drought Coping by Farmers: (Case Study: Shirvan County of Northern Khorasan Province)

شناخت روش­هاي كشاورزي سازگار با خشكسالي در ايران مهم است. كشاورزان نيز از راهكارهاي مختلفي براي مقابله با پديده خشكسالي استفاده مي­كنند. پژوهش حاضر، به روش پيمايش و با هدف شناسايي اين راهكارها و ارتباط آن با ويژگي­هاي فردي و شغلي كشاورزان انجام پذيرفت. جمعيّت مورد مطالعه شامل كشاورزان شهرستان شيروان در استان خراسان شمالي بودند كه با روش نمونه­گيري خوشه­اي تصادفي، تعداد 350 نفر از آنان مورد بررسي قرار گرفتند. اطّلاعات با پرسش­نامة محقّق ­ساخته جمع‌آوري شد كه روايي محتوايي آن از سوي متخصّصان و پايايي آن با روش كودر-ريچاردسون برابر 72/0 مورد تأييد قرار گرفت. نتايج تحليل توصيفي نشان داد اولويّت اوّل راهكارهاي مقابله با خشكسالي مربوط به «راهكارهاي اصلاح زمين» و اولويّت آخر، مربوط به «راهكارهاي ذخيره­اي» است؛ همچنين، «استفاده از لوله براي انتقال آب كشاورزي» و «همكاري در ايجاد و توسعة شبكه ­هاي آبياري و آب‌رساني محلّي» و «ذخيرة باران با ايجاد سطوح آبگير باران»، جزو سه توصية مهم براي مقابله با خشكسالي بوده است. در ميان راهكارهاي نه­گانة مورد بررسي، استفاده از لوله براي انتقال آب كشاورزي، همكاري در ايجاد و توسعة شبكه­ هاي آبياري و آب‌رساني محلّي، پوشش‌دادن سطح مخازن آب براي كاهش تبخير، كم­كردن روش آبياري غرقابي، مسطّح­كردن زمين­هاي كشاورزي، استفاده از تجارب و اطّلاعات افراد محليبراي مقابله با خشكسالي، حذف گياهان در طول مسير كانال آبياري، ايجاد شغل و منبع كسب درآمد ديگر براي كاهش فشار خشكسالي و رعايت قوانين محلّي در بهره­برداري از منابع آب، جزو اولويّت­هاي اوّل بوده­اند. نتايج آزمون همبستگي نشان داد سن و سابقة كار كشاورزان با استفادة آنان از راهكارهاي مقابله با خشكسالي ارتباط معني­داري ندارد، امّا افزايش ميزان ملاقات با مروّج و همچنين سطح تحصيلات، باافزايش استفادة كشاورزان از راهكارهاي مقابله با خشكسالي همراه است.

Understanding drought-tolerant agricultural practices in Iran is of great importance and farmers use different ways to deal with the drought phenomenon. This survey research was conducted to identify these ways and their relationship with the individual and occupational characteristics of farmers. The population of the study consisted of the farmers in Shirvan County in Northern Khorasan province, in which 350 participants were studied using cluster random sampling method. The required information was collected using a researcher-made questionnaire whose content validity was confirmed by experts and its reliability was approved by Kuder-Richardson method as 0.72. The findings from descriptive analysis showed that the first priority for coping strategy to drought was related to the “land reform measures”, while the last priority was related to “storage solutions”. Besides, “using pipe to transferring agricultural water”, “cooperation to create and develop a network of local irrigation and water supply and rain water harvesting using surface catchments were the three important recommendations of farmers to combat drought in future. Among the nine studied ways, the use of pipe for transferring agricultural water, cooperation in the creation and development of irrigation and water supply networks, covering the surface of water reservoirs to prevent further evaporation, reducing the flood watering, faltering agricultural lands, use of local knowledge and information for drought management, removing plants along the path of the irrigation channel, creating jobs and sources of other income to reduce drought pressure and complying with local rules on water resource utilization have been the first priorities. The results from correlation test revealed that age and farming experience were not significantly correlated to use of drought coping strategies. However, the more the level of education and the amount of visits with extension agent increase, the more farmers' use of drought coping strategies increases.