دسترسي جغرافيايي روستاها به خدمات خانه‌هاي بهداشت روستايي با استفاده از سيستم اطلاعات جغرافيايي (GIS): مطالعه موردي، استان خوزستان

Geographical Accessibility of Rural Communities to Rural Health Houses Using Geographical Information System : A Case Study in Khozestan Province, Iran

مقدمه: يكي از چالش‌هاي اساسي نظام سلامت در بسياري از كشورها، تأمين دسترسي عادلانه و مقرون ‌به ‌صرفه جوامع روستايي به خدمات سلامت است. در اين راستا، سيستم اطلاعات جغرافيايي (Geographical information system يا GIS) ابزار مناسبي براي تحليل و مدل‌سازي دسترسي جغرافيايي به خدمات سلامت در مناطق روستايي به شمار مي‌رود. هدف از انجام اين مطالعه، تحليل فضايي دسترسي جغرافيايي روستاهاي استان خوزستان به خانه‌هاي بهداشت روستايي بود. روش‌ها: پژوهش حاضر، كاربردي و از نوع توصيفي- تحليلي بود و جامعه آماري آن را كليه روستاهاي استان خوزستان در سال 1390 تشكيل داد. براي تحليل فضايي دسترسي روستاهاي استان خوزستان، پس از جمع‌آوري داده‌هاي فضايي و شاخص‌هاي توصيفي و اصلاح آن‌ها، اين داده‌ها وارد نرم‌افزار ArcGIS شد. سپس لايه‌هاي مهم در نرم‌افزار تعريف و محدوده عملياتي خانه‌هاي بهداشت مشخص گرديد. يافته‌ها: يافته‌هاي پژوهش نشان داد كه از مجموع 4547 روستاي موجود، 3315 روستا (72/9 درصد) داراي سكنه دايمي، 146 روستا (3/2 درصد) داراي سكنه موسمي (فصلي) و 985 روستا (23/9 درصد) خالي از سكنه بود. فقط 2223 روستا (48/9 درصد) به راه آسفالته دسترسي داشتند. 358 روستاي داراي سكنه دايمي نيز در خارج از حريم خدماتي خانه‌هاي بهداشت روستايي قرار گرفته بودند. نتيجه‌گيري: ‌چالش‌هايي در زمينه دسترسي برخي از روستاهاي استان خوزستان به خانه‌هاي بهداشت روستايي وجود دارد. برخي از اين چالش‌ها به دلايلي از جمله راه‌هاي روستايي، دورافتادگي، پراكندگي جغرافيايي روستاها و توسعه نامتعادل روستاها بود. استفاده از GIS مي‌تواند به كارايي بهتر طرح گسترش شبكه كمك كند.

Background: Providing fairly accessible and economical services for rural communities is one of the main challenges of health systems in many countries. Geographical information system (GIS) can be used as useful tool for analyzing and modeling the accessibility of rural communities to health services. This study aimed to perform geographical analysis on the accessibility of rural communities of Khozestan Province, Iran, to rural health houses. Methods: This was an applied and descriptive-analytical study. The study population consisted of all villages of Khozestan Province. After gathering spatial data, and defining descriptive indexes and reforming them, this data was entered into ArcGIS software. Then, major levels were defined and the operational area of the health houses was determined. Findings: The results of this study showed that 3315 of the total 4547 villages (72.9%) had permanent inhabitants, 146 (3.2%) had seasonal inhabitants, and 985 (23.9%) had no inhabitants. Only 2223 (48.9%) villages had asphalt roads. Moreover, 358 villages which had permanent inhabitants were located outside the health house accessibility boundary. Conclusion: In Khuzestan Province, geographical accessibility to rural health houses has some challenges. Some of these challenges are due to the inappropriate condition of rural roads, geographical isolation and scattered villages, and unbalanced development of villages. GIS can be used to improve the efficiency of the rural network extension plan.