پايداري عملكرد دانه‌ي لاين‌هاي پيشرفته نخود سفيد در كشت پاييزه در شرايط ديم سردسير مراغه

Seed yield stability of advanced Kabuli type chickpea lines at dry fall sowing in cold region of Maragheh

به منظور انتخاب ارقام پايدار و پرمحصول و متحمل به سرما، اين پژوهش با 13 ژنوتيپ نخود همراه با شاهد محلي جم، در قالب طرح پايه بلوك‌هاي كامل تصادفي در4 تكرار و به‌مدت 3 سال زراعي (91-1388) درايستگاه تحقيقات كشاورزي ديم مراغه انجام شد. ژنوتيپ‌هاي مورد بررسي در طول زمستان 88 ،‌89 و 90 به‌ترتيب تحت تأثير سرماي طبيعي 5/8- ، 11- و 12- درجه سانتي‌گراد بدون پوشش برف قرار گرفتند. نتايج تجزية واريانس مركب نشان داد كه بين ژنوتيپ‌ها از نظرصفات عملكرد دانه و بيوماس، وزن صد دانه، ارتفاع بوته، تعداد روز تا گلدهي و رسيدگي، شاخص برداشت، درجه باردهي، تحمل سرما، درصد مقاومت به سرما و تعداد بوته زنده مانده پس از سرما اختلاف آماري معني‌دار وجود داشت. مقايسه ميانگين عملكرد دانة ژنوتيپ‌ها نشان داد كه ژنوتيپ‌هاي شماره 6 ، 9 و 4 به ترتيب با 1017 ، 1013 و 977 كيلوگرم درهكتار، بيشترين عملكرد را به خود اختصاص دادند و نسبت به شاهد جم، برتر بودند. نتايج بررسي ژنوتيپ‌ها از نظر تحمل سرما نشان داد كه تقريباً تمامي لاين‌ها سرماي 8/5- درجه سانتي‌گراد را به خوبي تحمل نمودند. لاين شماره 9 ( FLIP 00-84C) بيشترين مقاومت را نسبت به سرما از خود نشان داد و بر اساس نتايج حاصل از تجزية پايداري به روش غيرپارامتري رتبه‌بندي، كمترين ميانگين رتبه (R) مربوط به همين لاين و برابر با 3/3 بود. كمترين انحراف معيار رتبه (SDR) را ژنوتيپ‌ شماره 12 با مقدار عددي 0/57 به خود اختصاص داد. بررسي عملكرد ژنوتيپ‌ها با استفاده از پارامتر واريانس عملكرد بين سال‌ها (S2y) نشان داد كه ژنوتيپ‌هاي 1، 2و 9 به ترتيب با مقادير 0/155، 0/196 و 0/217 از كمترين واريانس و بيشترين پايداري برخوردار بودند. با توجه به كم بودن مقادير عددي S2y و SDR، جمع‌بندي نتايج دلالت بر عملكرد بيشتر و نيز پايداري عملكرد لاين FLIP 00-84C در بين ژنوتيپ‌هاي مورد بررسي در اين آزمايش داشت.

In order to study of environment × genotype interaction and selection of stable and high yielding and cold tolerant chickpea lines, this study carried out with 13 chickpea genotypes along with one local check (Jam) in a RCB design with four replications during three cropping seasons (2009-2012) in agricultural research station of Maragheh (DARI). The genotypes were exposed to cold temperatures of -8.5, -11 and -12 ◦C without snow covering during 2009, 2010, 2011 winters. Combined analysis of variance showed that there were significant differences in grain and biomass yields and highly significant differences in other characteristics (100SW، PH، DF، DM، HI، PS، CT، CH% and PC2) between genotypes. Mean comparison of grain yield showed that FLIP 99-26C، FLIP 00-84C and FLIP 00-39C with 1017، 1013 and 977 Kg/ha had more grain yield than Jam check (973), respectively. The results of this study showed that almost all of genotypes endured -8.5 ◦C perfectly and FLIP 00-84C showed the highest tolerance to cold. Based on ranking method, FLIP 00-84C with 3.3 had the lowest ranking. Genotype No. 12 had the lowest SDR (0.57). Evaluation of yield stability of genotypes with using of among years variance (S2y) showed that genotypes No. 1, 2, 9 with 0.155, 0.196 and 0.217 had low variance, respectively; and they were the most stable genotypes. The conclusion of results based on variance of among years, ranking and CV methods showed that FLIP 00-84C was the most stable genotype.