باستان‌شناسي شناختي؛ در جست‌وجوي مادّه‌ي ذهن

Cognitive Archaeology; in search of materiality of the mind

مقدمه: هدف اين مقاله، ارائه­ ي تعريفي از باستان‌شناسي شناختي، مرور خاستگاه‌ها و تحولات آن در طول زمان، موضوعات و چارچوب‌هاي نظري وابسته به هر يك از منظرهايي است كه در طول زمان به نسبت باستان‌شناسي با علوم شناختي مبذول شده است. روش: ادبيات اصلي باستان‌شناسي شناختي، به‌شيوه‌­ي كتابخانه‌اي، مرور و به‌نحوي ديالكتيكي درون جريانات معرفت‌شناختي اصلي اين رشته جاي گرفته و براساس چارچوب‌هاي فكري خاص خود طبقه‌بندي شده است. چارچوب‌هاي نظري موضوعات و مسايل گوناگون مطرح در باستان‌شناسي شناختي در قالب دو گروه مادّه‌گرا و ذهن‌گرا تحليل و نظريه­ي گيرايش مادي به‌عنوان شالوده­ ي اصلي باستان‌شناسي شناختي، همراه با مطالعه­ ي يكي از مصنوعات فرهنگي متعلق به فرهنگ و تمدن آشور نوي باستان تشريح شد. يافته‌ها: مطالعه­ ي «مخروط گِلي» آشوري در چارچوب نظريه­ ي گيرايش مادي نشان داد كه بخش قابل‌توجهي از جايگاه و شخصيت پادشاه آشوري درون كيهان‌شناسي آن تمدن باستاني را نمي‌توان به مفاهيم و كدهاي ذهني ناب تقليل داد، بلكه به‌شكلي فعال، از طريق، همراه با و مبتني بر وضعيت‌هاي مادي شكل­ مي­گيرد و تقويت و بازتوليد مي‌شود و از مخروط گِلي مي‌توان به‌عنوان ماده­ي ذهنيت پادشاهي نام برد. نتيجه‌گيري: باستان‌شناسي شناختي با توجه به دل­ مشغولي دائمي و اصلي خويش با مواد و مصنوعات، مي‌تواند سهم عمده و جايگاهي ويژه در پژوهش‌هاي علوم شناختي داشته و جنبه‌هاي مادّيت‌پذير شناخت و ادراك انساني و ماديّت ذهن را آشكار سازد.

Introduction: The paper concerns with definition, review of origins and evolution of subject matters as well as theoretical frameworks in cognitive archaeology. Method: Basic literature of cognitive archaeology reviewed within the principal epistemological movements in archaeology dialectically to be classified according to their special mindsets. Theoretical frameworks underlying different subject matters in cognitive archaeology explained within two categories of mentalist and materialist views of culture and main constructive elements of current theory of cognitive archaeology, material engagement theory, set apart and discussed through a case study of material culture of ancient Neo-Assyrian civilization. Results: An investigation of Assyrian clay cones through material engagement theory showed that a considerable part of status and character of Assyrian king within the cosmology of that ancient civilization could not be reduced to concepts and pure mental codes, but was formed, strengthened and reproduced actively through, with and on the basis of material conditions; so that clay cones should be called as materiality of Assyrian kingdom mentality. Conclusion: Cognitive archaeology on the basis of its primary and perpetual obsession with materiality could admirably possess a central stand in cognitive sciences, revealing materialized aspects of human cognition and materiality of the mind.