بازخواني مفهوم «عمل صالح» و دلالت هاي تربيتي آن بر مبناي نظريه انسان عامل

A reinterpretation of the concept of “Amal-e Saleh” and its educational implications based on the theory of human as an agent

در نظام تربيتي قرآن، اعمال انسان با واژه هاي متعددي توصيف و ارزيابي شده است. مفهوم «عمل صالح» يكي از مهم ترين و پركاربردترين مفاهيم قرآني است كه اشاره به كيفيتي متعالي از عمل انساني در مقايسه با ساير اعمال نيك دارد. هرچند واژه هاي توصيف كننده اعمال نيك در قرآن كريم مشابهت هايي با يكديگر دارند، اما هر يك داراي مفهومي منحصر به فرد و متمايز نيز هست. از اين رو، هدف اين مقاله كاوش در معناي «عمل صالح» بر اساس نظريه «انسان عامل» و با تأكيد بر ابعاد اجتماعي عمل و بيان وجوه تمايز آن با ساير مفاهيم مترادف است. به اين منظور، به استنباط مولفه هاي عمل صالح بر اساس نظريه مذكور پرداخته شده و از تفاسير سوره عصر به عنوان شواهدي در راستاي تحليل معناي عمل صالح بهره گرفته شده است. بر مبناي يافته ها، وجوه متمايز عمل صالح از ساير مفاهيم مشابه شامل چهار بُعد است: 1. تعقل و خردورزي؛ 2. ايمان و اخلاص؛ 3. عزم و 4. طراحي و آينده نگري كه مي توان برآيند آنها را تحت مفهوم «راهبردي» بودن ارائه نمود. بر اين اساس، عمل صالح عملي راهبردي و انعطاف پذير است كه با توجه به موقعيت خلق مي شود. چنين تلقي اي از عمل صالح، مفهومي فردگرايانه نيست، بلكه نشان دهنده حضور فعال و پوياي صالحين در جامعه است. در پايان، دلالت هاي تربيتي و كاربردي اين مفهوم براي مديريت زندگي اجتماعي ارائه شده است.

The human actions have been described and evaluated by multiple words in the educational context of Quran. The concept of “Amal-e Saleh” is one of the most important and most frequent concepts in Quran that refers to a high quality of human action in comparison to other good actions. Although the words in Quran describing good actions have similarities with each other, each one has its unique and distinctive meaning. Therefore this study aims to explore the meaning of “Amal-e Saleh” based on the theory of “human as an agent” with emphasis on social dimensions of action and to present its differential aspects with other similar concepts. According to the results, the differential aspects of Amal-e Saleh include four dimensions: 1. Rationalism; 2. Faith and Sincerity; 3. Determination and 4. Designing and foresight; while all of them could be abstracted as being “strategic”. Such an interpretation is not an individualistic concept, but rather indicates the active presence of “Salehin” in society. Finally the educational and practical implications of this concept for managing the social life have been elucidated.