آثار تربيتي شفقت در حوزه فردي و اجتماعي از منظر قرآن و روايات

The disciplinary effects of compassion on individuals and the society from the viewpoint of the Quran and Hadiths

شفقت از موضوعات مهم در حوزه تربيتي، شامل مهارت‌ها و ويژگي‌هايي است كه نقش مهمي در روابط فردي و اجتماعي بر پايه مهرباني، و توجه به نياز و مشكلات افراد دارد و موجب همبستگي و مسئوليت‌پذيري افراد جامعه مي‌شود. هرچند در عصر حاضر نقش شفقت به عنوان الگوي تربيتي مؤثر در جامعه، مغفول مانده است، ولي قرآن و روايات به عنوان منابع هدايت و تربيت انسان به آن پرداخته‌اند. نوشتار پيش رو، با روش توصيفي‌ـ تحليلي به بررسي مفهوم شفقت و آثار تربيتي آن از ديدگاه قرآن و روايات مي‌پردازد تا ويژگي و مهارت‌هاي شفقت و آثار تربيتي آن در ساحت‌هاي اعتقادي، احساسي، عاطفي و اخلاقي، در دو حوزه‌ فردي و اجتماعي را بيان نمايد و فرهنگ شفقت‌ورزي در جامعه رشد يابد و بر‌آن متمركز شود. نتايج تحقيق بيانگر آن است كه: الف) شفقت از صفات مثبت «فردي» و «اجتماعي» است كه موجب تأثير متقابل افراد بر يكديگر در جهت بهزيستي و التيام روحي است. ب) شفقت مجموعه‌اي از صفات و مهارت‌هاست و مفهومي بيش از مهرباني و دلسوزي دارد. ج) شفقت رابطه فرد با «خدا» و «خود» و سپس، با «افراد جامعه و مردم» را برپايه اعتقاد توحيدي، محبت، مسئوليت‌پذيري، همدردي و همدلي قرار مي‌دهد. بر اين اساس شفقت چند نقش اساسي تربيتي دارد: 1- خدا را حاضر و ناظر دانستن در تمام مراحل زندگي، و او‌ را عامل دريافت رحمت و هدايت دانستن؛ 2- كنترل احساس و مديريت رفتار؛ 3- حفظ و تسكين انسان در‌برابر رنج-هاي مادي و معنوي؛ و 4- بسترسازي براي ايجاد محبت متقابل و بهزيستي.

As a significant issue in the field of discipline and education, compassion plays a key role in interpersonal and social relationships, serves to meet certain needs,and causes responsiveness of individuals and solidarity among them. Nowadays,compassion is somehow ignored as an influential social factor,but it has been paid attention by the Quran and Hadiths as the two major sources of guidance. Using a descriptive-analytical method, this study aims at the concept of compassion and its disciplinary effects as stated in the Quran and Hadiths.The concept is evaluated at both individual and social levels so as to detect its features as well as the corresponding skills practiced in ideological, emotive, affective and ethical domains and to grow a culture of compassion in the community and focus on it. According to the results of the study,compassion is a positive individual and social attribute which leads to mutual effects and, thus, well-being and tranquility. It is an intertwined set of attributes and skills which means something beyond kindness or sympathy. It is also found as a parameter that bases a person’s relations with ‘God’,‘oneself’,and ‘others’ upon divine faith, kindness, responsiveness, sympathy,and unanimity.In this regard, one can recount a few basic educational functions for compassion.They include a)giving a sense of God’s presence in all aspects of life and that He is the sole source of bounties, b)controlling emotions and managing behaviors, c)soothing those in misery and corroborating them in the face of material and spiritual sufferings, and d)setting the ground for mutual affection and well-being.