ديالكتيك شعر قدسي و شهود معنا در انديشة بيدل دهلوي

سامانه معرفتي و هويّت هنري بيدل در دو سطح تجربة شهودي و متن قدسي، قابل واكاوي است كه پيوندي وثيق، ازحيث هستي‌شناسي و معرفت‌شناسي، اين دو لاية معرفتي- هنري را با هم متّحد مي‌سازد؛ نخست، تجربة شهودي كه ناشي از سلوك «تَبَتُل تا فنا» و معراج «پله­پله تا خدا»ست و دوم، مجموعه‌اي رازآلوده از متن‌هاي قدسي كه غزل فلسفي، مقوّم آن است. اين مجموعه، با زباني نمادين، وصف­ناپذيري حق را رمزگشايي مي­كند و خدا را در مرتبة درك شهودي آدمي مي­نشاند؛ به ديگر سخن، بيدل معنا را از خلال فرآيند سه­ گانة تنزيل، تأويل و تفسير، در متن قدسي بازمي‌آفريند. پرسش‌هاي بنياديني كه اين وجيزه در پرتو فرضية پژوهش به روشن­شدن آن نظر دارد، بدين شرح است: الف. برجسته­ترين رابطة ممكن و موجود ميان تجربة شهودي (لاية معرفتي) و زبان نمادين تأويل‌گراي بيدل (لاية هنري) چيست؟ ب. علل گرايش بيدل به بيان نمادين در اشعارش چيست؟ در واكاوي اين دو پرسش، به آزمون اين فرضيه مي­پردازيم كه مباني هستي­شناختي و مبادي معرفت­شناختي تجربة شهودي بيدل، نسبتي آگاهانه و ظريف با زبان و صورت‌گري‌هاي بيان نمادين وي دارد. شاعر براي برگرفتن نقاب از چهرة شاهد معنا، به نمادپردازي و آفرينش متون قدسي روي مي‌آورد؛ ازطرف ­ديگر، سرشت زبان‌هاي طبيعي كه در ذيل گفتمان‌هاي تجربه‌پذير بشري جاي مي‌گيرد، راه را بر تجلّي مطلق سد مي­كند؛ به همين دليل، بيدل به وساطت خيال، رمز و نماد در پرتو درك صوفيانه، بر اين محدوديّت زباني چيره مي‌شود.