كاربرد ردپاي اكولوژيك چند كاركردي در تحليل پايداري توليد زعفران در خراسان جنوبي

Application of Multifunctional Ecological Footprint in Sustainability Analysis of Saffron Production in Southern Khorasan

با توجه به اثرات سوء مصرف نهاده‌هاي خارجي در بخش كشاورزي و وابستگي اين بخش به انرژي‌هاي مستقيم و غيرمستقيم، تحليل پايداري توليدات كشاورزي از اهميت ويژه‌اي برخوردار شده است. شاخص ردپاي اكولوژيك يك شاخص قوي در تحليل پايداري است كه امروزه در مجامع علمي از آن استفاده مي‌شود. اين شاخص فضاي لازم براي حمايت از يك فعاليت را بوسيله ميانگين مساحت لازم براي فراهم آوردن منابع مصرفي و جذب مواد زائد برحسب هكتار جهاني تعيين مي‌كند. در اين مطالعه با توجه به افزايش قابل ملاحظه توليد زعفران در سال‌هاي اخير، پايداري توليد زعفران در استان خراسان جنوبي به عنوان يكي از مهمترين مراكز توليد زعفران كشور بررسي شد. اطلاعات لازم براي اين پژوهش از طريق پرسشنامه و مصاحبه رودررو با 396 كشاورز در سال 1396 جمع آوري شد و با توجه به عملكرد و مصرف نهاده در سال‌هاي مختلف، محاسبات مربوط به پايداري براي سال‌هاي مختلف اول تا ششم انجام شد. براي اين منظور ميزان زمين بهره­ ور زيستي كه به طور مستقيم براي توليد محصول لازم است به عنوان شاخص ردپاي اكولوژيك مستقيم و ميزان زمين لازم براي جذب مواد زائد حاصل از فرآيند توليد به عنوان ردپاي غير مستقيم در نظر گرفته شد. نتايج مطالعه نشان داد كه ميانگين شاخص ردپاي اكولوژيك غيرمستقيم زعفران 0/20 هكتار جهاني بود كه 0/07 به انتشارات داخل مزرعه و 0/13 به انتشارات خارج مزرعه مربوط مي‌شد. بيشترين شاخص ردپا به سال اول توليد اختصاص داشت. شاخص ردپاي چند كاركردي نشان داد كه شاخص ردپاي اكولوژيك بر حسب زمين 0/01 هكتار جهاني، برحسب درآمد 0/63 هكتار جهاني و بر حسب عملكرد 0/003 هكتار جهاني است. مقايسه نتايج اين مطالعه با نتايج مطالعات ديگر محصولات بخش كشاورزي كه در ايران و ساير نقاط جهان انجام شده است نشان داد كه توليد زعفران در حالت نسبتاً پايدارتري نسبت به ساير محصولات كشاورزي قرار دارد.

The ecological footprint (EF) is a strong indicator of sustainability analysis that is used today in scientific communities. The footprint index determines the space required to support an activity by the average area needed to provide resources and absorb waste in term of global hectare (Gha). In this study, the sustainability of saffron production in the southern Khorasan province as one of the most important saffron production centers in the country was investigated due to the significant increase in saffron production in recent years. The data for this research was collected through questionnaires and interviews with 396 farmers in 2017. According to the different yield and consumption of inputs in different years, sustainability investigation was carried out for the first to sixth years. For this purpose, the amount of bio productive land directly required for production of saffron was considered as an indicator of the direct ecological footprint and amount of bio productive land needed to absorb the waste generated by the production process as indirect ecological footprint. The results of this study showed that the average indirect EF of saffron was 2.02 global hectare (Gha), 0.07 of which was related to farm and 0.13 Gha was related to off farm emissions. The highest EF was allocated to the first year of production. The multi-functional ecological footprint showed that the EF land was 0.01 Gha, EF revenue 0.63 Gha and EF yield was 0.003 Gha. Generally it seems that saffron production is relatively sustainable farming compared to other agricultural crops.